Wydawnictwa / Biblioteka Pana Cogito / Szkoła poetycka Józefa Czechowicza. O awangardzie (nie tylko) lubelskiej

Stanisław Gawliński, nawiązując do prac Janusza Stradeckiego, Janusza Sławińskiego, Michała Głowińskiego, poświęconych zagadnieniom grupy literackiej, w swej dysertacji podjął rzadko i okazjonalnie opracowywaną problematykę szkoły poetyckiej (w tym przypadku Czechowicza). Autor przede wszystkim zajął się opisem i rekonstrukcją tych składników życia literackiego i modeli poetyckich, które zaliczyć by można w poczet czynników szkołotwórczych. Rozstrzyganie kwestii dokonuje się tu zgodnie z zasadą diachronii i synchronii, określoną przez Sławińskiego: „Poprzez grę elementów «związanych» i «swobodnych», konstytutywnych i modyfikujących, kanonizowanych i peryferyjnych, a zatem przez stosunki strukturalne wypowiada się akcja procesu historycznoliterackiego”. (…)

Rozróżnienia i ustalenia badacza są wnikliwe, subtelne i szczegółowe. Dzięki temu powstał dynamiczny obraz rozumienia poezji (…).

Dysertacja Gawlińskiego jest istotnym wzbogaceniem dorobku badawczego, poświęconego dynamicznym, trudnym do ogarnięcia zjawiskom, tworzącym miejsca wspólne w poezji.

(z recenzji prof. Z. Chojnowskiego, „Pamiętnik Literacki” 1987, z. 1)

Wstęp do drugiego wydania
Szkoła poetycka Józefa Czechowicza w okresie międzywojennym (elementy socjologii i poetyki) ukazała się w czasie marnym dla publikacji naukowych, które podejmowały tematy niepożądane przez zarządców kultury stanu wojennego i okolic.

Można uznać za przejaw oktrojowanego „liberalizmu” Polski Jaruzelskiej fakt opublikowania niezbyt prawomyślnego dzieła w serii Prac Naukowych Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach tuż po wyrzuceniu z pracy świeżo upieczonego doktora za udział w rebelii solidarnościowej na przełomie 1980/1981 roku.

Wdzięczny ówczesnym Wydawcom nie mogę nie wspomnieć dzisiaj o bardzo niskim nakładzie mojej książki, marnym papierze oraz jakości druku, który stał się prawie nieczytelny po niemal czterech dekadach, jakie upłynęły od daty jej pierwszego wydania w grudniu 1983 roku.

Szkoła poetycka Józefa Czechowicza w okresie międzywojennym (elementy socjologii i poetyki) spotkała się z życzliwym przyjęciem recenzentów renomowanych czasopism naukowych, takich jak „Pamiętnik Literacki” i „Ruch Literacki”, oraz dużym zainteresowaniem zarówno znawców poezji Józefa Czechowicza uznawanego za przywódcę Drugiej Awangardy, jak również badaczy poezji polskiej okresu dwudziestolecia międzywojennego. Może świadczyć o tym liczba cytowań i wypożyczeń nieomal nieosiągalnego dzieła w bibliotekach uczelni humanistycznych.

Mam pełną świadomość tego, że w ciągu minionych dekad zmieniały się mody i metodologie naukowe, jednakże dotąd nikt nie kwestionował moich metod badawczych ani ustaleń zawartych w książce, chociaż nadal przybywa tekstów dotyczących zarówno twórczości autora Nic więcej, jak też rozmaitych aspektów polskiej i europejskiej awangardy dwudziestolecia międzywojennego.

W niniejszej edycji Szkoły Czechowicza dokonano starannej korekty, czego – z oczywistych powodów – zabrakło w editio princeps. Ponadto wydatnie zwiększyła się liczba przypisów dotyczących odwołań do artykułów prasowych z dwudziestolecia międzywojennego. Podano też ścisłe lokalizacje stronic utworów przytoczonych z poszczególnych tomików wierszy, a także z antologii liryki poetów zbliżonych do Józefa Czechowicza w latach 1927–1939. Dużym udogodnieniem dla nowych czytelników będzie także szczegółowy Indeks Osób.

W drugim wydaniu mojej dysertacji, którą uhonorowano w 1981 roku nagrodą Rektora Uniwersytetu Śląskiego Augusta Chełkowskiego (internowanego w stanie wojennym), uwzględniony został bogaty dorobek badawczy w domenie Czechowiczologii czy szeroko rozwijanych badań związanych z Drugą Awangardą po 1980 roku, o czym informuje Bibliografia Przedmiotowa.

Streszczenie
Książka Szkoła poetycka Józefa Czechowicza w okresie międzywojennym (elementy socjologii i poetyki) dotyczy problemów kształtowania się nowej formacji poetyckiej w latach trzydziestych oraz mechanizmów rozpowszechniania konwencji i stylu poetyckiego Józefa Czechowicza. Autor wychodząc od problemu definiowania pojęcia szkoły poetyckiej, rozpatruje najpierw program poetycki i literackie przedsięwzięcia przywódcy Drugiej Awangardy, następnie przedstawia modele poezji Czechowiczowskiej funkcjonujące w krytyce literackiej dwudziestolecia. Egzemplifikację historycznoliteracką rozprawy stanowi analiza poetyk i konwencji literackich obowiązujących w obrębie wyróżnionej szkoły poetyckiej. Na koniec autor, badając poetyckie sposoby wyrażania i motywacji katastrofy w poezji lat trzydziestych, rozpatruje zróżnicowanie katastrofizmu i rozważa, w jaki sposób dyskurs katastroficzny wyznacza miejsce szkoły Czechowicza w układzie konwencji literatury katastrofizmu i Drugiej Awangardy.

Summary
The book Szkoła poetycka Józefa Czechowicza w okresie międzywojennym (elementy socjologii i poetyki) (1983) [The poetic school of Józef Czechowicz in the Interwar Period (elements of sociology and poetics)] deals with the shaping of a new poetic formation in the 1930s and mechanisms of dissemination of Józef Czechowicz’s convention and poetic style. Starting with the problem of defining the concept of ‘poetic school,’ the author discusses the poetic program and literary works of the leader of the Second Avant-garde before moving on to presenting models of Czechowiczesque poetry that functioned in literary criticism before WW2. The historical-literary aspect of the monograph is exemplified in an analysis of various poetics and literary conventions within the selected poetic school. Finally, while examining poetic means of expression and explanation of catastrophe in the 1930s poetry, the author considers diverse facets of catastrophism and discusses how the catastrophic discourse determines the position of the school of Czechowicz within the system of conventions of literary catastrophism and the Second Avant-garde.

Nota o autorze
Stanisław Gawliński – historyk i teoretyk literatury, krytyk, eseista, emerytowany profesor tytularny na Wydziale Polonistyki Uniwersytetu Jagiellońskiego.

W latach 1997–1998 visiting professor w Polish Department Hankuk University w Seulu. Od 1999 do 2011 roku opiekun naukowy kierunku język polski w Kolegium Nauczycielskim w Bielsku-Białej. Założyciel i redaktor naczelny kwartalnika „Konteksty Kultury” w latach 2005–2017.

Autor książek: Szkoła poetycka Józefa Czechowicza w okresie międzywojennym (elementy socjologii i poetyki) (1983), Polityczne obowiązki. Odmiany powojennej prozy polskiej w latach 1945 – 1975 (1993), Pisma i postawy. Od Witkacego do postmodernizmu (2002), Metafory losu. O współczesnej literaturze polskiej (2005), Nomadyzm po polsku. Szkice o literaturze współczesnej (2019).

Współautor i redaktor tomów, między innymi: Literatura polska 1945 – 1975 (1996), Literatura polska 1939 – 1955 (2006), Poszukiwanie realności. Literatura-Dokument-Kresy. Prace ofiarowane Tadeuszowi Bujnickiemu (2003), Literatura polska po przełomie 1989 roku (2007), Dwie dekady nowej(?) literatury 1989 – 2009 (2011).

Odznaczony: Srebrnym Krzyżem Zasługi przez prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej (2004), Złotą Odznaką Honorową za Zasługi dla Województwa Śląskiego (2006), Medalem Komisji Edukacji Narodowej (2007), Medalem za Zasługi dla Niepodległości 1956–1989 (2009).