Wydawnictwa / Biblioteka Krytyki Literackiej / Przeciw entropii, przeciw arkadii. O pisarstwie Zygmunta Haupta

Autor – jednocześnie wybitny badacz literatury i pisarz – oddał do rąk czytelnika monografię, która urzeka nie tylko lotnym, giętkim stylem, ale także przenikliwością obserwacji i pomysłowością analityczno-interpretacyjną. Unikając metodologicznego dogmatyzmu i apodyktycznych klasyfikacji, badacz słusznie podkreśla hybrydyczność pisarstwa Haupta, wymykanie się jego utworów ciasnym oczkom sieci pojęć gatunkowych lub tematycznych. Zarazem jednak monografista nie uchyla się od swego zasadniczego obowiązku: proponuje intrygującą hipotezę interpretacyjną, zapraszając czytelnika do detektywistycznej podróży w głąb tekstów. Jak nietrudno się domyślić, pod piórem wytrawnego interpretatora wyprawa ta staje się pasjonującą intelektualną przygodą. Zasadnicza teza pracy, mówiąca, iż „cała twórczość Haupta wymierzona jest przeciw entropii i unifikacji” nie tylko stopniowo obrasta gęstą pajęczyną poszlak, ale i poparta jest murem trudnych do podważenia dowodów. Nabieramy przekonania, że istotnie stanowi ona klucz do zrozumienia zasadniczych właściwości rozmaitych elementów Hauptowego dzieła i jego pisarskiej strategii. Że pozwala zrozumieć to, w jaki sposób pisarz kształtuje przestrzeń i czas w swoich opowiadaniach, jak kreuje bohaterów, w jakiej mierze korzysta z danych autobiograficznych, a wreszcie – jak kształtuje styl wypowiedzi, bo u Haupta „bogactwo tego świata przekłada się na bogactwo form artystowskiego opisu”.

Streszczenie

Twórczość prozatorska Zygmunta Haupta stanowi trudne wyzwanie interpretacyjne. Nie można w stosunku do niej zastosować jedynie klucza autobiograficznego, choć znajomość biografii pisarza niewątpliwie pomaga w rozumieniu wielu elementów jego dzieł. Można także czytać je, zwracając uwagę na antynomiczny charakter światopoglądu twórczego, charakterystyczny dla literatury nowoczesnej. Wysuwającą się na plan pierwszy sprzecznością w prozie Haupta jest rywalizacja entropii i arkadii. Utwory autora Pierścienia z papieru daleko odbiegają od wzorca gatunkowego opowiadania i są raczej rezultatem zderzenia konwencji paraopowiadania i eseju. Koncentrują się na szczegółach, incydentach, zdarzeniach wytrącających jednostkę z normalnego trybu percepcji; pisane są przeciw powszechności ujednolicających wszystko doświadczeń, a jednocześnie unikają pułapek arkadyjskiego azylu czy mityzującego spojrzenia na rzeczywistość. Proza Haupta funkcjonuje pomiędzy tymi biegunami, pozostaje też zawieszona między lokalnością i uniwersalizmem, między „ja” i „nie-ja”, sztuką i „życiem”. Jej leksykalne i stylistyczne bogactwo oraz wyrafinowana kompozycja utworów (analizowane tu na przykładzie Ogrodu Jezuickiego, „Dziewczynki z nóżkami na księżycach” i Lutni) sytuują ją w obrębie najwybitniejszych dokonań polskiej literatury (nie tylko emigracyjnej) XX wieku.

Summary in English

Zygmunt Haupt’s prose poses a huge interpretative challenge. The autobiographical key cannot be the only tool to apply while facing it, although the knowledge about the writer’s biography undoubtedly helps to understand many elements of his works. These can also be read with focus on the contradictory nature of their author’s creative worldview, which is characteristic for modern literature. In Haupt’s prose, the main contradiction is between entropy and arcadia. The works of the author of Pierścień z papieru [The ring of paper] deviate from the general pattern of the short story genre, and, being rather a result of a clash of two literary conventions, para-narrative and essay, they focus on details, incidents and events that divert individuals from their normal perceptual mode. These works are written against the universality of unifying experiences, and at the same time they avoid falling into the trap of an arcadian refuge or a mythic view of reality. Haupt’s prose is placed between these two poles, just as it also balances between the local and the universal, ‘self’ and ‘non-self’, art and life. Its lexical and stylistic richness, as well as its sophisticated composition (analysed here on the examples of Ogród Jezuicki [The Jesuit Gardens], „Dziewczynka z nóżkami na księżycach” [“A girl with her feet on the moons”] and Lutnia [The Lute]) place it among the greatest achievements of Polish (not only émigré) literature of the 20th century.

O autorze

Andrzej Niewiadomski (ur. 1965 w Lidzbarku Warmińskim) – poeta, eseista, krytyk, literaturoznawca, redaktor. Urodzony w Lidzbarku Warmińskim.  Adiunkt w Zakładzie Literatury XX i XXI wieku na UMCS. W latach 1989–2010 współzałożyciel i redaktor Kwartalnika Literackiego „Kresy”. Autor dziewięciu tomów poezji, książek literaturoznawczych, eseju Mapa. Prolegomena, licznych artykułów i szkiców. Laureat Nagrody Poetyckiej Młodych im. Józefa Czechowicza (1993), Nagrody Poetyckiej im. Józefa Czechowicza (1995), Nagrody Otoczaka (2011). Nominowany do Nagrody Literackiej Gdynia (2011), Wrocławskiej Nagrody Poetyckiej Silesius (2013), Nagrody Literackiej Gdynia (2013), Nagrody Poetyckiej im. K.I. Gałczyńskiego – Orfeusz (2014) oraz Wrocławskiej Nagrody Poetyckej Silesius (2014). Jego poezja tłumaczona była na język angielski, niemiecki, rosyjski, słowacki, słoweński, bułgarski oraz hiszpański.   

***

Wydawca: Instytut Literatury
Miejsce i rok wydania: Kraków 2021
Redakcja językowo-stylistyczna: Alicja Stępniak
Korekta: Sylwia Mieczkowska, Adrian Kyć
Skład i łamanie: Alicja Stępniak
ISBN 978-83-66359-98-7