Wydawnictwa / Nowa Krytyka i Esej / Pomiędzy rozpaczą, szyderstwem a zachwytem. O twórczości Tadeusza Zubińskiego

Utwory Tadeusza Zubińskiego stanowią ciekawe i, jak się wydaje, odosobnione zjawisko na tle polskiej literatury przełomu XX i XXI wieku. Jest to twórczość bez wątpienia realistyczna, mocno zakorzeniona w tradycji rodzimej dziewiętnastowiecznej prozy, nawiązująca do wielkiej literatury rosyjskiej (w szczególności do Iwana Bunina), lecz nosząca jednocześnie wyraźne, oryginalne i bardzo charakterystyczne piętno autorskie. Z pozoru dotyczy ona przede wszystkim spraw i życia prowincji, małych miasteczek (z emblematycznym Wrzosowem na czele), zajmuje się losami ich „przeciętnych” mieszkańców, ale w tym samym czasie ujawnia rozmaite aspiracje uniwersalizujące, stawiając pytania o racje istnienia państw środkowowschodniej Europy, o dziedzictwo kultury łacińskiej, o możliwość zachowania jej zdobyczy w wieku XX, upływającym pod znakiem technicyzacji i nowoczesnego pośpiechu. Jest to także twórczość nieco chaotyczna, którą można czytać jako jedną, wielką, nieuporządkowaną i nie zawsze konsekwentną księgę, z której wyłania się ogromne uniwersum złożone z dziesiątek bohaterów, kilkunastu miejscowości, z atmosfery i ducha różnych momentów XX wieku. Być może właśnie z powyższych powodów – z owej nieszablonowości stylistyczno-tematycznej oraz otwartej, dygresyjnej formy – utwory Zubińskiego nie doczekały się szerszej recepcji za jego życia. Pisarz jedynie kilka powieści opublikował w znaczących, profesjonalnych wydawnictwach, natomiast większą część jego twórczości odnaleźć można jedynie w niskonakładowych i słabych jakościowo wydaniach, niemała zaś część pozostała w rękopisach. Poza recenzjami poszczególnych utworów Zubińskiego, ukazujących się tuż po ich publikacji, oraz niewielkimi szkicami przekrojowymi (zwłaszcza pióra Zdzisława Antolskiego) brak było do tej pory literatury poświęconej twórczości pisarza z Suchedniowa. Niniejsza publikacja próbuje w jakimś stopniu uzupełnić tę lukę, prezentując zarówno pierwszą biografię Zubińskiego i monografię jego twórczości, jak również antologię kilku jego wczesnych opowiadań. Zwłaszcza w tym pierwszym zakresie, skutkiem bardzo ubogiego materiału źródłowego, szczególnie biograficznego, jest to zaledwie pierwsza próba, która z pewnością wymagać będzie wielu uzupełnień, a być może nawet sprostowań. Kilka pomieszczonych w tym tomie opowiadań niech zaś stanie się zachętą do dalszych badań nad twórczością Zubińskiego, a przynajmniej do szerszej lektury jego wyjątkowej prozy. Zaznaczyć należy, że książka ta stanowi opracowanie jedynie stricte literackiej części spuścizny pisarza. Obszerna literatura historyczna i krajoznawcza, wzmiankowana częściowo w bibliografii, warta jest zapewne osobnego omówienia.

Summary
The work of Tadeusz Zubiński is an interesting and, as it seems, isolated phenomenon in the context of Polish literature at the turn of the 20th and 21st centuries. This work is undoubtedly realistic, deeply rooted in the tradition of Polish 19th-century prose, referring to great Russian literature (in particular to Ivan Bunin), but at the same time having a clear, original and very characteristic author’s mark. Seemingly, it mainly concerns the life and affairs of the provinces, small towns (with the emblematic Wrzosów at the forefront) and deals with the fate of their “average” inhabitants. However, at the same time, it reveals various universalizing aspirations, asking questions about the raison d’être of Central and Eastern European states, about the heritage of Latin culture and the possibility of preserving its achievements in the 20th century, marked by technicalization and modern rush. It is also a somewhat chaotic work, which can be read as one big, disorderly and not always consistent book, from which emerges a huge universe composed of numerous characters, a dozen or so towns, the atmosphere and the spirit of various moments of the 20th century. Perhaps it was for the above reasons, the stylistic and thematic unconventionality and the open, digressive form, that Zubiński’s work did not get a wider reception during his lifetime. The writer published only a few novels in major, professional publishing houses, while the greater part of his works can be found only in low-cost and poor-quality editions, and a considerable part remains only in manuscripts. Apart from some reviews of individual works by Zubiński, written shortly after their publication, and small cross-sectional sketches (especially by Zdzisław Antolski), so far there has been no literature devoted to his work. This publication tries to fill this gap to some extent, presenting both the first biography of Zubiński and a monograph on his work, as well as an anthology of several of his early short stories. Especially in the first area, due to a very poor source material, especially concerning the biography, it is but the first attempt, which will certainly require many additions, and perhaps even corrections. Let the few short stories included in this volume be an encouragement for further research on Zubiński’s work, or at least for a wider reading of his unique prose. It should be noted that this book is only a study of the strictly literary part of the writer’s legacy. Extensive historical and travel literature, partly mentioned in the bibliography, is certainly worth a separate discussion.

Nota o autorze
Kamil Suskiewicz – urodzony w Kielcach, mieszka w Łodzi. Studiował biotechnologię i polonistykę; jego praca magisterska pod kierunkiem prof. Jacka Brzozowskiego poświęcona była twórczości Juliusza Słowackiego. Wraz z bratem Marcinem założył i redaguje pismo internetowe „Suma. Pismo społeczno-kulturalne”. Pisze o literaturze i o polskiej prowincji. Mąż Kseni, ojciec Stasia, Frania i Józia.

Wstęp i opracowanie: Kamil Suskiewicz
Recenzje naukowe: Marek Bernacki, Artur Żywiołek
Redakcja: Elżbieta Zarych
Korekta: Klaudia Kruczek, Sabina Wojtasiak
Indeks: Klaudia Kruczek
Projekt okładki: Paweł Górny
Projekt typograficzny: Estera Sendecka i Alicja Stępniak
Obraz na okładce: Łukasz Kutwin Mural – dawny Suchedniów, zbiory Urzędu Miasta i Gminy w Suchedniowie
Skład i łamanie, przygotowanie do druku: Ola Lis