Wydawnictwa / ROK ROMANTYZMU / O literaturze i życiu literackim Wolnego Miasta Krakowa 1816–1846

Wydawnictwo:
Księgarnia Akademicka
Autorzy:
Zenon Jagoda
Kup
Spis treści:
  • ROZDZIAŁ I. EKOLOGIA KULTUROWA ŻYCIA LITERACKIEGO RZECZYPOSPOLITEJ KRAKOWSKIEJ
    • 1. Ruch wydawniczy w Wolnym Mieście i w innych ośrodkach – Dane liczbowe dotyczące wydawnictw – Analiza porównawcza wydawnictw
    • 2. Czasopisma – Dane liczbowe o rozwoju czasopiśmiennictwa w kraju – Pisma krakowskie a inne czasopisma
    • 3. Drukarnie w Rzeczypospolitej Krakowskiej – Brak wyraźnego postępu w rozwoju drukarstwa – Wydawnictwa ilustrowane
    • 4. Upowszechnienie słowa drukowanego – Warunki handlu książkami – Księgarnie krakowskie – Zaopatrzenie księgarń
    • 5. Teatr w Wolnym Mieście – Związki między teatrem a życiem literackim – Sukcesy sztuk Majeranowskiego i ich znaczenie
    • 6. Cenzura krakowska i jej działalność – Zaostrzenie cenzury w latach trzydziestych – Majeranowski jako cenzor
    • 7. Ośrodki życia literackiego w Krakowie – Salony arystokracji i mieszczaństwa – Salon starościny olbromskiej – Salon Potockich
  • ROZDZIAŁ II. W STRONĘ PRZESZŁOŚCI NARODOWEJ (LATA 1815-1828)
    • 1. Wzrost znaczenia Krakowa w latach dwudziestych jako miasta pamiątek – Historyzm, narodowość, ludowość
    • 2. Woronicz jako poeta i biskup krakowski w latach 1815-1828 – Popularność autora Sybilli w różnych środowiskach
    • 3. Salon Woronicza w Krakowie – Muzealny charakter pałacu biskupiego – Wyposażenie wnętrza – Recepcje w salonie Woronicza
    • 4. Historyzm w literaturze krakowskiej lat 1815-1828 – Tematyka utworów – Zgodność zapatrywań na historię Woronicza
    • 5. Idee narodowości i ludowości w Krakowie – Udział literatury krakowskiej w propagandzie tych idei
    • 6. Kraków i jego okolice jako przedmiot zainteresowań poetów, pisarzy i malarzy – Zabytki krakowskiej architektury w poezji
    • 7. Tadeusz Kościuszko w literaturze krakowskiej – Pogrzeb Kościuszki w Krakowie – Budowa kopca
    • 8. Znaczenie ostatniego okresu życia Woronicza
  • ROZDZIAŁ III. PRZEŁOM ROMANTYCZNY W KRAKOWIE. JÓZEF ŁAPSIŃSKI (LATA 1828-1830)
    • 1. Stosunek do romantyzmu w Wolnym Mieście przed 1830 r. – Utwory Mickiewicza w Krakowie
    • 2. Dane biograficzne o Łapsińskim – Krótka kariera literacka poety – Przestępstwo, kara i śmierć Łapsińskiego
    • 3. Charakterystyka twórczości Łapsińskiego – Kompozycja I tomu Poezji – Łapsiński pod urokiem Mickiewicza
    • 4. Udział Krakowa w walce klasyków z romantykami – Twórczość Łapsińskiego pretekstem do wystąpień obrońców klasycyzmu
  • ROZDZIAŁ IV. W ATMOSFERZE STARĆ IDEOWYCH (LATA 1831-1840)
    • 1. Sytuacja w literaturze krajowej po roku 1831 – Pozycja Krakowa jako ośrodka literackiego w latach popowstaniowych
    • 2. Atmosfera walki ideowej w Krakowie – Miasto skupiskiem emigrantów – Kształtowanie się obozów politycznych w Krakowie
    • 3. Nastroje rewolucyjno-demokratyczne – Stosunek do powstania listopadowego – Chłopicki celem ataków
    • 4. Stosunek do przeszłości narodowej – Dwa sposoby patrzenia na historię – Kontakty Lelewela z Krakowem
    • 5. Ruch słowianofilski w Krakowie i we Lwowie – Rola Lesława Łukaszewicza – Helcel i jego zainteresowania słowiańskie
  • ROZDZIAŁ V. NA PRZYKŁADZIE ANNY Z SCHUGTÓW TERLECKIEJ (O UDZIALE KOBIET W ŻYCIU LITERACKIM KRAKOWA)
    • 1. Pisarki krakowskie dawniej i w czasach Rzeczypospolitej Krakowskiej
    • 2. Biografia literacka Terleckiej – Atmosfera domu Schugtów – O pewnej legendzie literackiej
    • 3. Powieść Terleckiej o powstaniu listopadowym – Problemy społeczne – Stosunek do Krakowa i jego zabytków
    • 4. Terlecka i Ehrenberg – Dwa zagadkowe wiersze – Poglądy młodzieży krakowskiej i ich wyraz w utworach Terleckiej
    • 5. Kult Mickiewicza w Krakowie po powstaniu listopadowym – Stosunek poetki do autora Do matki Polki – Odpowiedź Schugtówny
    • 6. Znaczenie twórczości pisarki dla badacza życia literackiego w Krakowie
  • ROZDZIAŁ VI. U SCHYŁKU ISTNIENIA RZECZYPOSPOLITEJ KRAKOWSKIEJ (LATA 1840-1846)
    • 1. Zastój i martwota w życiu gospodarczym, politycznym i kulturalnym w ostatnich latach istnienia Wolnego Miasta
    • 2. Problematyka twórczości Anny Libery Krakowianki – Jej sytuacja jako poetki w Krakowie – Samouctwo Libery
    • 3. . Wizyty Norwida i Pola w Krakowie – Wrażenia Norwida – Atmosfera kultu mogił Krakusa, Wandy i Kościuszki w Krakowie
    • 4. Rok 1846 – Działalność agitatorów wśród chłopstwa i jej literacki wyraz u Żyglińskiego – Nastroje antyszlacheckie
  • Tablice synchronistyczne
  • Bibliografia
  • Bogusław Dopart, Zenon Jagoda – „O literaturze i życiu literackim Wolnego Miasta Krakowa”. Posłowie
Opis:

Książka przedstawia zjawiska literackie Wolnego Miasta Krakowa, tworu politycznego powołanego przez kongres wiedeński i pozostającego pod protektoratem Świętego Przymierza. Ramy czasowe narracji historycznoliterackiej w pracy odpowiadają okresowi trwania Wolnego Miasta Krakowa (Rzeczypospolitej Krakowskiej). W latach 1816–1846 dokonała się w regionie krakowskim zmiana epok literackich i powstała najbardziej wartościowa część krakowskiej literatury okresu romantyzmu. Książka powstała z potrzeby usystematyzowania wiedzy o tej literaturze, skorygowania mylnych informacji, wymazania białych plam, zrewidowania panującej opinii o roli ośrodka krakowskiego w literaturze późnego oświecenia i romantyzmu polskiego. Proces literacki we wspomnianym okresie autor dzieli na cztery fazy (1816–1828, 1828-1830, 1831–1840, 1841–1846). Ta periodyzacja odgrywa w książce rolę kompozycyjną. Równie ważnym co literatura przedmiotem prezentacji jest życie literackie miasta (czasopiśmiennictwo i drukarstwo, instytucje, komunikacja literacka, jak i tradycja oraz świadomość literacka, kręgi społeczne recepcji literatury) oraz zespół warunków i okoliczności z zakresu kultury społecznej, obyczajowości, polityki towarzyszących życiu literackiemu. 

Takim właśnie warunkom i okolicznościom poświęcony jest rozdział pierwszy pt. Ekologia kulturowa życia literackiego Rzeczypospolitej Krakowskiej. Zostały tu omówione kolejno: ruch wydawniczy w mieście i regionie; czasopiśmiennictwo; drukarstwo; cyrkulacja słowa drukowanego dzięki księgarstwu, czytelniom, bibliotekom (z uwzględnieniem realiów handlu księgarskiego i kontroli cenzuralnej publikacji); teatr w Wolnym Mieście; ośrodki życia literackiego – salony, domy profesorskie, związki i stowarzyszenia, kawiarnie i lokale publiczne. 

Rozdział drugi pt. W stronę przeszłości narodowej (1815-1828) jest poświęcony historyzmowi, ludowości i narodowości jako dominantom ideowym krakowskiego późnego oświecenia. Eksponowana jest w książce rola bp. Jana Pawła Woronicza, jego inicjatywy kulturalne i patriotyczne (muzealny wystrój pałacu biskupiego, kult Kościuszki), skupione wokół niego środowisko ludzi kultury. Omówiono także dokonania naukowe J. S. Bandkiego i pisarstwo A. Grabowskiego. Zwrócono uwagę na obecność zabytków Krakowa, topografii i tradycji regionu oraz miejscowych zwyczajów w tematyce poezji, prozy i malarstwa. 

Rozdział trzeci prezentuje Przełom romantyczny w Krakowie, związany przede wszystkim z aktywnością literacką Józefa Łapsińskiego w latach 1828-1830. Czynnikiem inspirującym krakowską młodzież stała się wówczas poezja Mickiewicza. Nową postawę wobec literatury i życia uosabia Łapsiński, autor tomiku Poezyj(1829), młodzieniec o powikłanej biografii. Jego metoda poetycka jest eklektyczna, z nalotem sentymentalizmu, romantyczna postawa zaś przejawia się u niego w orientalizmie i przeżywaniu zjawisk natury. Kontrowersje wokół jego Poezyj sprowadziły na grunt krakowski spory przełomu romantycznego. 

Rozdział czwarty nosi tytuł W atmosferze starć ideowych (lata 1831–1840). Po powstaniu listopadowym następuje w Krakowie polaryzacja poglądów, kształtują się obozy polityczne o sprzecznych dążeniach, artykułowane są w radykalny sposób nastroje rewolucyjne i demokratyczne (Goszczyński, Ehrenberg). Polemiczne starcia obejmują problematykę przeszłości narodowej, zasad społecznych, religii. Oryginalne, niepozbawione akcentów politycznych bądź społecznych idee krytycznoliterackie i estetyczne podnoszą Goszczyński i Ehrenberg. Ambiwalentną wymowę historyczną ma Katedra na Wawelu Wasilewskiego. Dynamizuje się w Krakowie (i we Lwowie) ruch słowianofilski, istotną rolę w literaturze odgrywa ludowość. 

Rozdział piąty to: Na przykładzie Anny z Schugtów Terleckiej (O udziale kobiet w życiu literackim Krakowa). W okresie romantyzmu wzrasta rola kobiet w literaturze, co wiąże się m.in. z samym charakterem tego ruchu kulturalnego. Schugt-Terlecka należała do pierwszych entuzjastek i propagatorek romantyzmu w Krakowie. W jej twórczości można dostrzec znamienne cechy krakowskiej romantyki: kult Mickiewicza, pietyzm wobec zabytków, słowianofilstwo, ludowość. 

Rozdział szósty dotyczy sytuacji po roku 1840 – U schyłku istnienia Rzeczypospolitej Krakowskiej. Te lata cechuje zastój ekonomiczny i kulturalny; jednocześnie rozwija się współpraca między Krakowem a Wielkopolską i zacieśnia więź między problematyką literatury a ideologią społeczną. Na czołowe miejsca wśród literatów wysuwają się teraz Anna Libera i Franciszek Żygliński – poeta i artysta. W Krakowie goszczą Cyprian Norwid (wizyta, która pozostawiła ślady w jego twórczości) i Wincenty Pol, jako jeden z wyznawców kultu Jana Kochanowskiego. Rok 1846 przynosi burzliwe „wypadki galicyjskie”, znajdujące oddźwięk w literaturze. Do głównych postaci krakowskiej historii należy Edward Dembowski. Śmierć tego emisariusza, zgon Wasilewskiego są wydarzeniami o charakterze cezury historyczno-kulturalnej. Niebawem nadchodzi kres Wolnego Miasta Krakowa.

Książkę uzupełniają tablice chronologiczne. W czterech rubrykach zostały zestawione daty dotyczące: najważniejszych wydarzeń politycznych – faktów kulturalnych – wydarzeń i zjawisk literackich w Rzeczypospolitej Krakowskiej – ważniejszych wydarzeń politycznych, kulturalnych i literackich na ziemiach polskich.


Summary

The book presents literary phenomena of the Free City of Krakow, a political formation created by the Congress of Vienna, remaining under the protectorate of the Holly Alliance. The time frames of the historical and literary narration of the work correspond to the period which marks the existence of the Free City of Krakow (the Republic of Krakow). In 1816-1846, a change of literary epochs occurred in the Krakow region and the most valuable part of the Krakow literature of the Romanticism was created. The book arose from the need of systematising of knowledge about this literature, correction of false information, obliterating of unknown areas, reconsideration of a prevailing opinion about importance of the Krakow centre in the literature of the Late Enlightenment and Romanticism in the Polish culture. A literary process within the discussed period has been divided by the author into four phases (1816-1828, 1828-1830, 1831-1840, 1841-1846). This periodisation functions as a compositional factor of the book. Beside literature, the author presents broadly literary life of the city (periodicals and printing, institutions, literary communication, as well as literary tradition and awareness, social circles of literature reception), and set of conditions and circumstances from the scope of social culture, customs, politics, accompanying the literary life.

Such conditions and circumstances are discussed in the first chapter Ekologia kulturowa życia literackiego Rzeczypospolitej Krakowskiej [Cultural Ecology of the Literary Life of the Republic of Krakow]. The chapter presents following issues: publishing movement in the city and region; periodicals; printing; circulation of the printed words due to bookselling, reading rooms, libraries (taking account of the reality of book trade and censorship control of publications); theatre in the Free City; centres of the literary life – salons, professors’ houses, unions and associations, cafes and public premises.

The second chapter W stronę przeszłości narodowej (1815-1828) [In the Direction of the National Past in 1815-1828] discusses historicism, folksiness and nationality as idealistic dominants of the Late Enlightenment of Krakow. The book emphasised the activity of the Bishop Jan Paweł Woronicz, his cultural and patriotic initiatives (museum decoration of the bishop’s palace, worship of Kościuszko), and people of culture creating the special environment around this person. Moreover, the author discusses here research achievements of J. S. Bandtkie and writing of A. Grabowski. The presence of Krakow monuments, topography and tradition of the region and local customs in the subject area of poetry, prose and painting have been also indicated.

The third chapter shows Przełom romantyczny w Krakowie [The Romantic Breakthrough in Krakow], connected primarily with the literary activity of Józef Łapsiński in 1828-1830. The poetry of Mickiewicz became an inspiring factor for the Krakow youth at that time. A new attitude towards literature and life is personified by Łapsiński, the author of the poetry book Poezyje (1829) and the young man with a complicated biography. His poetic method is eclectic, with a tinge of sentimentalism, and his romantic attitude manifests in orientalism and experiencing phenomena of nature. Controversies concerning his Poezyje initiated – within the Krakow environment – disputes of romantic breakthrough.
The fourth chapter is entitled W atmosferze starć ideowych (lata 1831-1840) [In the Atmosphere of Idealistic Confrontations in 1831-1840]. After the November Uprising, one could observe in Krakow the polarisation of opinions, forming political clubs with conflicting objectives, and radical presentations of revolutionary and democratic moods (Goszczyński, Ehrenberg). Polemic confrontations included issues of the national past, social rules, religion. Original critical and literary ideas as well as aesthetic ones, tinged with political or social emphases, were formulated by Goszczyński and Ehrenberg. Ambivalent historical purport characterised the work Katedra na Wawelu [The Wawel Cathedral] by Wasilewski. In Krakow (and Lviv), the Slavophilia movement developed on a larger scale; folksiness acted as an important factor in literature.

The fifth chapter is called Na przykładzie Anny z Schugtów Terleckiej (O udziale kobiet w życiu literackim Krakowa) [The Example of Anna Schugt Terlecka. About the Participation of Women in the Literary Life of Krakow]. In the time of the Romanticism, importance of women in literature was greater. Such a situation resulted from, among other things, the character of this cultural movement. Schugt-Terlecka belonged to the first women who were enthusiasts and exponents of the Romanticism in Krakow. In her works, one can see symptomatic traits of the Krakow romantic epoch: worship of Mickiewicz, pietism towards monuments, Slavophilia, folksiness.

The sixth chapter concerns the situation after 1840 – U schyłku istnienia Rzeczypospolitej Krakowskiej [At the Decline of the Republic of Krakow]. This period is characterised by economic and cultural stagnation. On the other hand, cooperation between Krakow and Wielkopolska [Greater Poland] developed; connection between issues of literature and social ideology was stronger. Anna Libera and Franciszek Żygliński, the poets and artists, were the leading personalities among literary men at that time. Furthermore, Krakow was visited by Cyprian Norwid (this visit can be traced in his works) and Wincenty Pol – as one of the followers of Jan Kochanowski worship. The year of 1846 brings the turbulent “Galician events” which were depicted in literature. Among main figures of Krakow history one can find Edward Dembowski. The death of this emissary and Wasilewski constitutes a historical and cultural ceasura. Shorty after these events, the Free City of Krakow ceased to exist.

The book includes also chronological tables. In four columns, the author presents dates concerning: the most important political events; cultural facts; literary events and phenomena in the Republic of Krakow, important political, cultural and literary events in the Polish lands.

***

Dofinansowano ze środków Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego w ramach zadania Kanon Polski. 

Wydawca: Księgarnia Akademicka
Miejsce i rok wydania: Kraków 2021
Opracowanie redakcyjne: Jadwiga Grodzicka
ISBN: 978-83-8138-535-0

 

ROK ROMANTYZMUWszystkie wydania
Loading...