Czytelnia / Baltasar Gracián y Morales
Baltasar Gracián y Morales (ur. 8 stycznia 1601 roku w Belmonte de Gracián, zm. 6 grudnia 1658 roku w Tarrazonie) – jeden z najwybitniejszych pisarzy europejskiego baroku i manieryzmu, a także aforysta, powieściopisarz, teoretyk literatury, filozof oraz jezuita.
Uczył się w Saragoskim kolegium jezuickim. Po osiągnięciu pełnoletności wstąpił tam do nowicjatu. Za młodu przebywał także w wielu innych szkołach zakonnych SJ, między innymi w Calatayud, Lleidzie i Gandii. W 1627 roku został księdzem, a ostatnie śluby przyjął osiem lat później. Niezwykle ważny dla niego okazał się pobyt w Huesce, gdzie lokalny arystokrata, erudyta oraz miłośnik sztuki Vincencio Juan de Lastanosa zaprzyjaźnił się z nim i wspomógł wieloma merytorycznymi radami. Później wydawał też na swój koszt dzieła jezuity, który pierwszą książkę pod tytułem El Héroe opublikował w 1637 roku.
W latach 1639–1641, jako spowiednik wicekróla Aragonii, księcia de Nocera, mieszkał w Nawarze i Madrycie. Stał się znanym kaznodzieją. Mianowano go też rektorem kolegium w Tarragonie. Podczas buntu w Katalonii i francuskiej inwazji na ten region, był między innymi kapelanem wojsk Filipa IV wyzwalających Lleidę. Odznaczył się taką aktywnością i poświęceniem, że wdzięczni żołnierze nadali mu przydomek „ojca zwycięstwa” („el Padre de la Victoria”).
Wszystkie jego dzieła, z wyjątkiem jednego, dotyczącego kwestii teologicznych El Comulgatorio, zostały wydane bez zgody zwierzchników, co było sprzeczne z regułami panującymi w zakonie. Podpisywał je imieniem jednego ze swych braci, Lorenzo, albo pseudonimem Garcia de Marlones, ale rzeczywiste autorstwo nie było dla nikogo tajemnicą. Kilkakrotnie miał z tego powodu nieprzyjemności, najpoważniejsze gdy wydał drukiem El Criticón. Został wówczas poddany karze, która polegała między innymi na wygnaniu do Graus. Urażony niesprawiedliwym w jego opinii wyrokiem, prosił przełożonych o pozwolenie na opuszczenie zakonu, jednak wkrótce powierzono mu nowe, odpowiedzialne stanowisko.
Znany jest również jako jeden z głównych przedstawicieli hiszpańskiego baroku w literaturze, a także przedstawiciel i teoretyk konceptyzmu. Powieść El Criticón, jak dotąd nietłumaczona na polski, uchodzi, obok Don Kichota i Guzmána de Alfarache, za najwybitniejsze dzieło prozatorskie hiszpańskiego Siglo de Oro. Na świecie, w tym w kraju nad Wisłą, zasłynął jako autor wspaniałych konceptystycznych maksym moralnych, które inspirowały La Rochefoucauld, Schopenhauera oraz Nietzschego. Wysoce oryginalna jest także jego myśl teoretycznoliteracka.
Wybrana twórczość:
- El Héroe, 1637
- El Político Don Fernando el Católico, 1640
- Arte de ingenio, 1642 (wydana jako: Agudeza y arte de ingenio, 1648)
- El discreto, 1646
- El Criticón, 1651–1657
- El Comulgatorio, 1655
Wydania polskie:
Wyrocznia podręczna i sztuka roztropności, 1647:
- Maxymy X. Baltazara Graciana... pod tytułem Oraculum w ręku i nauka roztropności po hiszpańsku wydane, 1764
- Wyrocznia podręczna, I wydanie: 1949, II wydanie: 1997
- Brewiarz dyplomatyczny, I wydanie: 1950, II wydanie: 2004
- Sztuka Doczesnej Mądrości, 2010
- Sztuka roztropności. Podręczna wyrocznia, 2015
Pozostałe wydania polskie:
- Bohater, czyli rzecz o człowieku niezwykłym, 2001
- Światowiec, czyli rzecz o człowieku wszechstronnych zalet, 2001
- Sztuka Geniuszu. Traktat o koncepcie wraz z antologią poezji hiszpańskiego Siglo de Oro, 2020
Źródła internetowe:
