Czytelnia / Edgar Allan Poe

Edgar Allan Poe (ur. 19 stycznia 1809 roku w Bostonie, zm. 7 października 1849 roku w Baltimore) – amerykański poeta, nowelista, krytyk literacki i redaktor. Przedstawiciel romantyzmu w literaturze amerykańskiej.

Został wychowany przez amerykańską rodzinę zastępczą, która mieszkała w Richmond. Z czasem familia zdecydowała o przenosinach ze Stanów Zjednoczonych do Anglii (1815). Poe przez krótki okres czasu uczęszczał do szkoły w szkockim Irvine (1815). Następnie dołączył do najbliższych w Londynie (1816). Tamże uczył się w szkole z internatem w Chelsea (1816–1817), a następnie wstąpił do szkoły Reverend John Bransby’s Manor House School w Stoke Newington. Niedługo potem rodzina wróciła do Richmond. Allan zapisał się na roczne studia językowe na Uniwersytecie Virginia (1826), lecz po roku ostatecznie z nich zrezygnował. Wybrał się w podróż do Bostonu (1827) utrzymując się z prac dorywczych jako urzędnik i autor tekstów do gazet. W pewnym momencie zaczął używać pseudonimu Henri de Rennet, lecz nie na długo. Nie będąc w stanie się utrzymać zaciągnął się do armii Stanów Zjednoczonych jako szeregowy (1827). W wojsku używał nazwiska Edgar. A. Perry. Służył dwa lata i osiągnął stopień chorążego (najwyższego stanowiska, jakie jest możliwe dla podoficera). Skończył swą służbę wcześniej, został zwolniony (1829) po znalezieniu dla niego zastępstwa. Jego pierwszą książką była 40–stronicowa kolekcja poezji pt. Tamerlane i inne poezje (1927). Finalnie zbiór nie zwrócił prawie żadnej uwagi. Amerykański poeta przebywał rok w akademii West Point i immatrykulował się jako kadet, następnie opuścił szeregi placówki przez umyślne dostanie się pod sąd wojskowy (1830–1831). W kolejnych latach publikował liczne artykuły, historie, recenzje, wzmacniając swoją reputację jako bezkompromisowego krytyka. Był asystentem redaktora „Burton’s Gentleman’s Magazine” (1938). Pracował dla: „Southern Literary Messenger”, „Graham’s Magazine” czy „Evening Mirror”. Potem znalazł sobie nowe zajęcie w czasie wyborów na rządowe stanowiska. Został również redaktorem „Broadway Journal”, a później jego właścicielem (do upadku w 1846). Opublikował prospekt, ogłaszając intencje do założenia swojego własnego czasopisma, „The Stylus” (1840). Jego wiersz Kruk pojawił się w „Evening Mirror” i zyskał ogromną popularność (1845). Choć jego nazwisko stało się prawie powszechnie znane, zapłacono mu za publikacje tylko dziewięć dolarów. Był pierwszym dobrze znanym Amerykaninem, który próbował żyć tylko z samego pisania, co było jeszcze utrudnione z powodu braku międzynarodowego prawa autorskiego. Uznaje się go za prekursora symbolizmu w poezji oraz pioniera noweli detektywistycznej i powieści grozy w prozie. Nowy, jak na ówczesne czasy, był silny psychologizm postaci oraz surrealistyczne, skrajnie brutalne opisy makabry, przywołujące na myśl stany epileptyczne czy upojenie alkoholowe. Najbardziej znane prace Poe zalicza się do literatury gotyckiej. Wiele z dzieł jest wiązanych także z czarnym romantyzmem. Amerykanin pisał też satyry, humorystyczne opowieści i żarty literackie. Istony jest fakt, iż pisał większość prac nawiązując do tematów odpowiadających rynkowym gustom odbiorców. Jego literatura zawierała często elementy popularnych pseudonauk, takich jak frenologia i fizjonomika. Nie lubił dydaktyzmu oraz alegorii, choć wierzył że sens literacki powinien leżeć tuż pod samą powierzchnią. Napisał jeden dramat Politian. Stworzył pierwszą w literaturze postać detektywa – C. Auguste Dupina, który rozwiązuje zagadki kryminalne stosując metody dedukcji. „The Saturday Visitor”, przyznała mu nagrodę za jego nowelę Rękopis znaleziony w butli (1933). Ponadto, Edgarami nazwano po nim nagrody przyznawane przez organizację Mystery Writers of America.

Twórczość:

Liryka (wybór):

Annabel Lee
Do F. S. O. (To F. S. O.)
Do – – – (To – – –)
Do Heleny (To Helen)
Do jednej w raju (To One In Paradise)
Do matki (To My Mother)
Do wiedzy (To Science)
Do Zante (To Zante)
Dzwony (The Bells)
Eldorado (Eldorado)
Eulalie (Eulalie)
Gwiazda wieczorna (Evening Star)
Kolizeum (The Coliseum)
Kraina snu (Dream Land)
Kruk (The Raven)
Miasto w morzu (The City In The Sea)
Milczenie (Silence)
Nawiedzony gród
Od lat najmłodszych (Alone – „From childhood’s hour, I have not been)
Robak Zdobywca (The Conqueror Worm)
Szczęśliwych chwil, szczęśliwych dni (The Happiest Day)
Sen we śnie (A Dream Within a Dream)
Ulalume (Ulalume)

Nowele:

Artysta pejzażu (The Domain of Arnheim)
Beczka Amontillado (The Cask of Amontillado)
Berenice (Berenice)
Bies przewrotności
Bon – Bon (Bon – Bon)
Eleonora (Eleonora)
Cień – przypowieść (Shadow – A Parable)
Czarny kot (The Black Cat)
Człowiek interesu (Business Man)
Człowiek, który się zużył (The Man That Was Used Up)
Człowiek tłumu (The Man of the Crowd)
Cztery bydlęta w jednej skórze (Four Beasts in One)
Diabeł na wieży(Devil in the Belfry)
Dialog Eirosa i Charmiona (The Conversation of Eiros and Charmion)
Duch Przekory (The Imp of the Perverse)
Hop-Frog (Hop-Frog)
Król Dżumiec (King Pest)
Ligeja (Ligeia)
Łoś (The Elk)
Maska Czerwonego Moru (Masque of the Red Death)
Metzengerstein (Metzengerstein)
Morella (Morella)
Nieporównana przygoda niejakiego Hansa Pfaalla (Unparalleled Adventure of One Hans Pfaall)
Nie zakładaj się nigdy z diabłem o swą głowę (Never Bet the Devil Your Head)
Okulary (The Spectacles)
Opowieść Jerozolimska (A Tale of Jerusalem)
Opowieść z Gór Skalistych (A Tale of the Ragged Mountains)
Podłużna skrzynia (The Oblong Box)
Pogawędka z mumią (Some Words With a Mummy)
Portret owalny (The Oval Portrait)
Potęga słowa (The Power of Words)
Prawdziwy opis wypadku z panem Waldemarem (The Facts in The Case of M. Waldemar)
Przedwczesny pogrzeb (Premature Burial)
Rewelacje mesmeryczne (Mesmeric Revelation)
Rękopis znaleziony w butli (MS. Found in a Bottle)
Rozmowa Monosa i Uny (The Colloquy of Monos and Una)
Schadzka (The Assignation)
Serce oskarżycielem (Tell-Tale Heart)
Sfinks (The Sphinx)
Skradziony list (The Purloined Letter)
Studnia i wahadło (The Pit and the Pendulum)
System doktora Smoły i profesora Pierza (The System of Doctor Tarr and Professor Fether)
Tajemnica Marii Roget (Mystery of Marie Rogêt)
Trzy niedziele w tygodniu (Three Sundays in a Week)
Tysiączna i druga opowieść Szeherezady (The Thousand-and-Second Tale of Scheherazade)
Tyś nim jest! (Thou Art the Man)
Von Kempelen i jego wynalazek (Von Kempelen and His Discovery)
W bezdni Maelströmu (A Descent into the Maelström)
William Wilson (William Wilson)
Wyspa wróżki Fay (The Island of the Fay)
Zabójstwo przy Rue Morgue (The Murders in the Rue Morgue)
Zagłada domu Usherów (The Fall of the House of Usher)
Złoty żuk (The Gold Bug)