Czytelnia / Józef Hen
Józef Henryk Cukier (ur. 8 listopada 1923 w Warszawie) – pisarz i publicysta żydowskiego pochodzenia, znany pod pseudonimem Józef Hen, a także dramaturg, reportażysta, scenarzysta filmowy.
Urodził się oraz dorastał w Warszawie. Jako dziecko współpracował z założonym przez Janusza Korczaka „Małym Przeglądem”. Ukończył prywatne żydowskie Gimnazjum Męskie imienia Magnusa Kryńskiego (mała matura). Od września 1939 roku miał kontynuować naukę w liceum na profilu matematyczno-przyrodniczym. Jeszcze w tym samym roku opuścił miasto i przedostał się do Białegostoku. Wojnę spędził w Związku Radzieckim. Pracował przy budowie szosy Lwów–Kijów, a potem trafił do Samarkandy w Uzbekistanie. Pomimo dobrej kondycji fizycznej nie został przyjęty do Armii Andersa. W 1944 roku wstąpił do Ludowego Wojska Polskiego, opublikował wtedy pierwszy wiersz pod tytułem Łódź wierna w piśmie „Głos Żołnierza”. Przyjął pseudonim literacki „Hen”, który z czasem zaczął mu służyć za nazwisko. W czasie wojny stracił ojca, brata oraz siostrę. Zaraz po tymże konflikcie zbrojnym był redaktorem tygodnika „Żołnierz Polski”, a w kolejnych latach wraz redakcją tej gazety wrócił do Warszawy. W 1947 roku opublikował pierwszą książkę Kijów, Taszkent, Berlin. Dzieje włóczęgi, która została uznana za obiecujący debiut. Pięć lat później zakończył służbę wojskową w stopniu kapitana. Pisał reportaże, nowele, opowiadania, prozę historyczną i powieści dla dorosłych oraz młodzieży, a także scenariusze filmowe, które niekiedy też reżyserował. Na podstawie jego scenariuszy będących adaptacjami własnych utworów nakręcono filmy, między innymi: Krzyż Walecznych, Nikt nie woła, Kwiecień, Prawo i pięść. Później sfilmowano opowiadania z cyklu Przeciw diabłom i infamisom / Przypadki starościca Wolskiego jako serial Rycerze i rabusie oraz powieść Crimen – telenowelę pod tym samym tytułem. Ponadto był autorem wielu scenariuszy filmowych nie tylko dla ekranizacji własnej twórczości, ale także na przykład do serialu Życie Kamila Kuranta według prozy Zbigniewa Uniłowskiego. Niekiedy tworzył jako współscenarzysta, jak w przypadku filmu Jerzego Hoffmana Stara baśń. Kiedy słońce było bogiem, swobodnej adaptacji klasycznej powieści Józefa Ignacego Kraszewskiego. W drugiej połowie lat 60. Był często atakowany przez środowisko tak zwanych partyzantów. Nawiązał wówczas współpracę z paryską „Kulturą” Jerzego Giedroycia, w której opublikował trzy opowiadania pod pseudonimem Korab (Western, Oko Dajana, Bliźniak). W styczniu 1976 roku podpisał list protestacyjny do Komisji Nadzwyczajnej Sejmu PRL przeciwko zmianom w Konstytucji Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej. Napisał wiele książek, w tym: powieść dla młodzieży Bitwa o Kozi Dwór (1955), powieść wojenną Kwiecień (1960), dwie autobiograficzne powieści tworzące cykl Teatr Heroda (Przed wielką Pauzą i Opór), liczne zbiory opowiadań, w tym Krzyż Walecznych (1964), powieść historyczną Crimen (1975) czy tomy esejów Nie boję się bezsennych nocy (1987) i wspomnień Nowolipie (1991). Inną pozycją w jego dorobku są beletryzowane biografie, wśród nich Ja, Michał z Montaigne (1978) oraz Błazen– wielki mąż (1998). Jego twórczość doczekała się kilkunastu tłumaczeń, między innymi na czeski, niemiecki, francuski i rosyjski. Przez długie lata był działaczem Związku Literatów Polskich, a także członkiem komitetu wyborczego Włodzimierza Cimoszewicza w wyborach prezydenckich w 2005 roku. Jest członkiem Stowarzyszenia Pisarzy Polskich.
Odznaczony Krzyżem Komandorskim z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski w 1998 roku, oraz Złotym Medalem „Zasłużony Kulturze Gloria Artis” w 2006. W roku 1999 i 2004 nominowany do Nagrody Literackiej Nike, otrzymał nagrodę literacką imienia Władysława Reymonta (2008), Nagrodę Literacką miasta stołecznego Warszawy w kategorii „Warszawski twórca” (2009) i Nagrodę Polskiego PEN Clubu im. Jana Parandowskiego (2017).
Twórczość:
- Kijów, Taszkient, Berlin, 1947
- Druga linia, 1951
- Moja kompania, 1951
- Notes lejtnanta Nikaszyna, 1952
- W dziwnym mieście, 1954 (powieść)
- Bitwa o Kozi Dwór, 1955 (powieść dla dzieci)
- Cud z chlebem, 1956 (opowiadania)
- Skromny chłopiec w haremie, 1957 (reportaże z ZSRR)
- Bicie po twarzy, 1959 (opowiadania)
- Więzień i jasnowłosa, 1960 (powieść)
- Kwiecień, 1961 (powieść)
- Nieznany, 1962 (opowiadania)
- Krzyż walecznych, 1964 (opowiadania)
- Toast, 1964 (powieść – od 1997 wznawiana pod tytułem Prawo i pięść)
- Przed wielką pauzą, 1966 (pierwsza część cyklu powieściowego Teatr Heroda)
- Opór, 1967 (druga część cyklu powieściowego Teatr Heroda)
- Mgiełka, 1970 (opowiadania)
- Twarz pokerzysty, 1972 (powieść)
- Przeciw diabłom i infamisom, 1973(cykl opowiadań historycznych dla młodzieży)
- Yokohama, 1974 (powieść)
- Crimen: opowieść jarmarczna, 1975 (powieść)
- Ja, Michał z Montaigne, 1978 (biografia literacka)
- Zagadkowy Arre, 1979 (powieść dla dzieci)
- Milczące między nami, 1985 (powieść)
- Nie boję się bezsennych nocy, 1987
- Powiernik serc, 1988 (opowiadania)
- Królewskie sny, 1989
- Nikt nie woła, 1990
- Nowolipie,1991
- Nie boję się bezsennych nocy… z księgi drugiej, 1992
- Odejście Afrodyty, 1995
- Najpiękniejsze lata, 1996
- Błazen – wielki mąż, 1998,
- Nie boję się bezsennych nocy… z księgi trzeciej, 2001
- Mój przyjaciel król, 2003
- Bruliony profesora T., 2006
- Pingpongista, 2008
- Dziennik na nowy wiek, 2009
- Szóste, najmłodsze i inne opowiadania, 2012
- Dziennika ciąg dalszy, 2014
- Powrót do bezsennych nocy, Dzienniki, 2016
- Ja, deprawator, 2018
- Bez strachu, 2020
