Czytelnia / Święty Augustyn
Święty Augustyn z Hippony (ur. 13 listopada 354 roku w Tagaście, zm. 28 sierpnia 430 roku w Hipponie) – filozof, teolog, organizator życia kościelnego, święty Kościoła katolickiego i Cerkwi Prawosławnej, jeden z ojców i doktorów Kościoła, znany jako doctor gratiae (doktor łaski), pisarz o berberyjskich korzeniach.
Ukończył szkołę w Tagaście i Madaurze, a następnie po zebraniu odpowiednich funduszy rodzice wysłali go do Kartaginy, gdzie uczył się retoryki. Był w owym czasie pod wrażeniem dialogu filozoficznego Cycerona Hortensjusz. W 374 roku założył szkołę retoryczną w rodzinnej miejscowości, jednak poruszony śmiercią bliskiego przyjaciela (o nieznanym imieniu) wrócił do Kartaginy, by nauczać retoryki. Przyłączył się do manichejczyków, stając się przez blisko dziewięć lat formalnie jednym ze słuchaczy (auditores). Pod wpływem tego systemu religijnego zaczął pisać pierwsze dzieła filozoficzne, w których próbował pogodzić manicheizm z filozofię grecką. Był to okres dla niego bardzo trudny. Z powodu dołączenia do sekty jego matka Monika zabroniła mu wstępu do domu. W około 380 roku napisał traktat De pulchro et apto, czyli O pięknie i proporcji, który się nie zachował. Dwa lata później zawarł bliższą znajomość ze słynnym biskupem manichejskim Faustusem. W rozmowach z nim szukał wytłumaczenia dla istnienia zła w świecie. Skutkiem tych dyskusji było rozczarowanie doktryną uczniów Maniego i zakończenie statusu bycia słuchaczem. Na skutek sporów z matką – dotyczących między innymi statusu społecznego kobiety, z którą się związał – zdecydował się opuścić rodzinne miasto i wyjechać do Rzymu, by założyć tam szkołę retoryki. Po przybyciu do stolicy Imperium przeszedł ciężką chorobę. Początkowo obracał się tamże w kręgu manichejczyków, zamieszkał nawet u jednego ze słuchaczy. Nastąpiło wówczas jego pierwsze zetknięcie z neoplatonizmem, które pozwoliło mu zapoznać się dokładniej z chrześcijaństwem i zbliżyć się do niego. W 384 roku poznał słynnego retora Symmachusa, który wysłał go jako profesora retoryki do Mediolanu, gdzie odwiedził on chrześcijańskiego biskupa Ambrożego. Rok później powierzono mu wygłoszenie w cesarskim pałacu w Mediolanie dorocznej mowy na cześć cesarza Walentyniana II-iego. Prowadził w tym czasie filozoficzne dysputy z przyjaciółmi – Alipiuszem i Nebrydiuszem. Pomimo zgromadzenia dużej grupy osób bliskich oraz zwolenników nie udało mu się założyć filozoficznej wspólnoty. W tym czasie przyjechała do niego matka, która ganiła go z powodu jego niechrześcijańskiego trybu życia i pragnęła dla niego stabilizacji życia zawodowego i rodzinnego. Rozczytywał się w filozoficznych dziełach platońskich i neoplatońskich. Lektury te skłoniły go do studiowania Pisma Świętego, przede wszystkim listów świętego Pawła. Wspólne medytacje z Pontycjanem, wysokim urzędnikiem cesarskim, skłoniły go do rezygnacji z planów stabilizacji życiowej. Wypełnił ostatnie ciążące na nim obowiązki profesora retoryki, by na dobre porzucić dotychczasowe zajęcie. W kolejnych latach został w Mediolanie katechumenem biskupa Ambrożego. W Kościele ówcześnie katechumenat przechodzili wszyscy przygotowujący się do chrztu, a pieczę nad nimi sprawował biskup. Zaproszony wraz z najbliższymi, rodziną i przyjaciółmi, wyjechał do podalpejskiej wsi Cassiciacum, aby nabrać sił i przygotować się do przyjęcia chrztu. Na wsi rozpoczął pisanie Soliloquia. Tam też doświadczył niespodziewanego przeżycia duchowego, które okazało się decydujące w jego życiu. Usłyszał w ogrodzie głos jakby dziecka powtarzający: „weź to i czytaj!”. Gdy otworzył Biblię na przypadkowej stronicy, znalazł fragment Rz 13, 13–14, mówiący o zaniechaniu ucztowania i uprawiania rozpusty oraz o „przyobleczeniu się w Chrystusa”. Doznał przy tym odczucia wyzwolenia z dotychczasowego przywiązania do nieuporządkowanego seksu, zapragnął także zostać celibatariuszem. Przeżycie to na trwałe zmieniło bieg jego życia. Wkrótce podzielił się swoimi przeżyciami ze swoją matką, od dawna pragnącą jego nawrócenia. W 387 roku wrócił do Mediolanu. Tam przyjął chrzest wraz z synem Adeodatem i przyjacielem Alipiuszem z rąk biskupa Ambrożego. Wraz z rodziną i przyjaciółmi postanowił wrócić do ojczystej Afryki, lecz rok później grupa zrezygnowała z dalszej podróży i wróciła do Rzymu. Dopiero jesienią dotarli do Kartaginy, a następnie do rodzinnej Tagasty, gdzie założył wraz z przyjaciółmi pierwszą wspólnotę augustiańską. Po czasie przybył do Hippony, gdzie za namową biskupa miasta Waleriusza i wiernych został wyświęcony na kapłana. Założył tam drugą wspólnotę augustiańską. Jako neoprezbiter, by przygotować się do posługi głoszenia Słowa, spędził za zgodą biskupa parę miesięcy wyłącznie na osobistym studium Pisma Świętego. Nocą 28/29 sierpnia 392 roku przeprowadził publiczną dysputę z manichejczykiem Fortunatem. Niemalże jedenaście lat później napisał swój pierwszy komentarz egzegetyczny na temat Nowego Testamentu, O kazaniu Pana na górze (Mt 5–7). Został obrany następcą biskupa Hippony. Przewodniczył rozprawie (collatio) w Kartaginie przed wysłannikiem cesarskim Marcellinem pomiędzy dwiema stronami: katolikami a donatystami. Nawiązując do zdobycia Rzymu przez Gotów trzy lata wcześniej, zaczął pisać historiozoficzne dzieło Państwo Boże. Mając już 74 lata, podjął z ariańskim biskupem Maximinusem publiczną dysputę w obronie ortodoksji. Był teologiem ściśle przestrzegającym metodologii filozoficznej, która służyła mu do naukowego wyrażenia prawd objawionych. Cechą najbardziej charakterystyczną jego teologii, ale także jego refleksji w innych dziedzinach, jak filozofia, pedagogika czy polityka, było przesłanie, że miłość stanowi cel i kryterium poznania intelektualnego. Rozumiał ją jako nieodłączną od prawdy i prawego życia. Równolegle do polemik, przez około czterdzieści lat pisał traktaty i listy na tematy teologiczne. Głosił też homilie i katechezy chrzcielne – spisane i zachowane. Poruszał tematy dogmatyczne i moralne. Pisał również między innymi pisma pastoralne, dogmatyczne, pisma i homilie objaśniające Pismo Święte, Homilie o Starym Testamencie, oraz reguły. Zajmował się też Chrystologią. Położył także fundament pod refleksję teologiczną na temat łaski. Ukazywał ją jako wszechmoc i wszechprzyczynowość Boga, czyli wszystkim władającą zasadę. Chociaż był przede wszystkim teologiem, krzewicielem wiary chrześcijańskiej, stworzył też liczne koncepcje, ważne dla refleksji filozoficznej. CO istotne, jest najważniejszym filozofem chrześcijańskim starożytnego Rzymu.
Wybrana twórczość:
Pisma autobiograficzne:
- Wyznania
- Sprostowania
Dialogi filozoficzne:
- Przeciw akademikom,
- O życiu szczęśliwym,
- O porządku,
- Solilokwia,
- O nieśmiertelności duszy,
- O wielkości duszy
Dzieła o tematyce antropologicznej:
- Przeciw akademikom,
- O życiu szczęśliwym,
- O porządku,
- O nieśmiertelności duszy,
- O wolnej woli
- Państwo Boże
- O Trójcy Świętej,
- O duszy i jej pochodzeniu
- O naturze dobra
Pisma apologetyczne:
- Państwo Boże
- O herezjach
- Przeciwko Żydom
Dzieła polemiczne wobec manicheizmu:
- O wolnej woli
- O obyczajach Kościoła Katolickiego i obyczajach manichejczyków
- O dwóch duszach
- Przeciw Adimantowi uczniowi Maniego
- Przeciw listowi Maniego, który nazywają «Listem podstawowym»
- Przeciw Faustusowi
- O naturze dobra
- Traktat o teologii małżeństwa pt. Wartości małżeństwa
- Przeciw Sekundynowi
- Sprawozdanie z dyskusji z Fortunatem
- Przeciw Feliksowi
- O trzy komentarze do Księgi Rodzaju:
- Przeciwko manichejczykom komentarz do Księgi Rodzaju
- Niedokończony komentarz słowny do Księgi Rodzaju
- Komentarz słowny do Księgi Rodzaju
- O prawdziwej wierze
Dzieła powstałe w związku z kontrowersją donatystyczną:
- Psalm przeciw stronnictwu Donata
- O chrzcie przeciw donatystom
- Przeciwko listom Petyliana
- Przeciwko Kreskoniuszowi uczonemu donatyście
- List 93 Do Wincentego
- O jednym chrzcie przeciw Petylianowi
- Streszczenie rozmowy z donatystami
- Przeciw Gaudencjuszowi, biskupowi donatystów
Dzieła powstałe w związku z kontrowersją pelagiańską:
- O karach za grzechy i ich odpuszczeniu oraz o chrzcie dzieci
- Niedokończone dzieło przeciwko drugiej odpowiedzi Juliana
Pisma antyariańskie:
- Przeciwko nauce Arian
- Dyskusja z Maksyminem biskupem ariańskim oraz Przeciwko Maksyminowi (dwie księgi)
Objaśnienia pism Nowego Testamentu:
- Są wśród nich zwłaszcza komentarze:
- O kazaniu Pana na górze
- Komentarz do niektórych zdań z Listu do Rzymian
- Komentarz do Listu do Galatów
- Homilie na Ewangelię św. Jana i Listów Janowych
- Komentarz do Listu św. Jakuba
Homilie o Nowym Testamencie:
- Kazanie 51 Genealogia Chrystusa
- Kazanie 162 O słowach Apostoła
Pisma z zakresu teologii moralnej:
- Chrześcijańska walka
Pisma i homilie na temat sakramentów, liturgii i świąt:
- Kazania o Symbolu
- Kazanie 227 o sakramentach do nowo ochrzczonych
Listy:
- Listy 1-75
- Listy 54-55
- Cztery listy do Bonifacego, biskupa Cataquas w Numidii:
- List 98 List do Bonifacjusza (Ad Bonifatium) napisany ok. 408 r.; istotny list dla poznania augustyńskiej teologii sakramentów, szczególnie chrztu
- List 185 List do Bonifacjusza
- List 189 List do Bonifacjusza
- List 287/17 List do Bonifacjusza
- List 186 (191) O łasce Bożej przeciw herezji pelagiańskiej
- List 190 (195) do Optata z Milewy O duszy ludzkiej i jej pochodzeniu
Utwory poetyckie:
- Psalm przeciwko stronnictwu Donata
- Wiersz na cześć św. Nabora (Versus de S. Nabore)
Źródła internetowe:
