Czytelnia / Tadeusz Dołęga-Mostowicz
Tadeusz Dołęga-Mostowicz (ur. 10 sierpnia 1898 roku w Okuniewie lub 11 października 1900 roku w Głębokiem, zm. 20 września 1939 roku w Kutach) – najbardziej poczytny polski pisarz okresu międzywojennego, scenarzysta i dziennikarz.
Od dziecka interesował się literaturą, pisał wiersze i scenariusze przedstawień szkolnych. Uczęszczał do gimnazjum w Wilnie, a następnie rozpoczął naukę w Kijowie (według oficjalnej biografii studiował prawo na tamtejszym Uniwersytecie, zaś według relacji rodziny kontynuował naukę w gimnazjum). Należał do konspiracyjnej piłsudczykowskiej Polskiej Organizacji Wojskowej. Po powrocie na Kresy ochotniczo zaciągnął się do 13 Pułku Ułanów Wileńskich. Brał udział w wojnie polsko-bolszewickiej. Po zdemobilizowaniu przyjechał do Warszawy w poszukiwaniu pracy (1922). Doświadczenie biednych początków, z zamieszkiwaniem w wieloosobowym pokoju, wykorzystywał później w swoich powieściach. Po czasie zamieszkał u swojego wuja, Zygmunta Rytla, profesora Politechniki Warszawskiej. Wacław Rytel, brat wuja, zakonnik obracający się w kręgach prawicowych, zarekomendował Tadeusza do pracy w „Rzeczpospolitej” (1924), czyli do gazety o profilu chadecko-narodowym. Mostowicz był tam zrazu korektorem oraz reporterem do spraw kryminalnych. Z czasem został etatowym redaktorem i publicystą gazety. Swoje felietony podpisywał pseudonimem TEM, TM, a także C.hr.Zan („Chrzan”). Z czasem przy jego nazwisku pojawił się przydomek „Dołęga”, nazwa rodowego herbu Mostowiczów. W „Rzeczpospolitej” ukazał się jego pierwszy utwór literacki Sen pani Tuńci (1925). W gazecie tej drukował także swoje opowiadania, nowele, humoreski, wierszowane szopki noworoczne. Jego felietony przybierały często charakter krótkich form literackich. Po przewrocie majowym (1926) został zagorzałym krytykiem obozu Józefa Piłsudskiego. Jego antysanacyjne felietony padały często ofiarą cenzorskich cięć. Komentował drażliwe politycznie sprawy. To doprowadziło do napaści i pobicia przez nieznanych sprawców (1927). Jak się okazało byli nimi funkcjonariusze policji. Pomimo zebranych w śledztwie dowodów nikogo nie skazano. Akt terroru wobec dziennikarza potępiły zgodnie wszystkie gazety, a także siły polityczne. W 1928 roku zakończył współpracę z „Rzeczpospolitą”. Publicystykę polityczną zamienił na kulturalną. Coraz bardziej oddawał się pracy literackiej. W 1930 roku ukazały się odcinki jego pierwszej powieści Ostatnia brygada. Następnie zaczęły się pojawiać fragmenty Kariery Nikodema Dyzmy. Oba teksty ukazały się wydaniach książkowych w 1932 roku i stały się bestsellerami. kolejne dzieła autora także osiągały wysokie wyniki sprzedaży, między innymi: Kiwony (1932), Prokurator Alicja Horn (1933), Bracia Dalcz i S-ka (1933), Znachor (1937) i jego kontynuacja Profesor Wilczur (1938). Błyskawiczna kariera pisarza pozwoliła mu dorobić się znacznego majątku. Zamieszkał w luksusowym apartamencie, posiadał samochód i prowadził bogate życie towarzyskie. Pasjonowało go myślistwo oraz motoryzacja. Jako recenzent teatralny Tadeusz Dołęga-Mostowicz wcześnie dostrzegł znaczenie kina. Powstały liczne ekranizacje jego powieści, takich jak między innymi: Prokurator Alicja Horn, Znachor, Profesor Wilczur czy Doktór Murek. Pisarz wszedł w skład Towarzystwa Rozwoju Filmu Polskiego (1938). Współtworzył Kurs Wiedzy Filmowej (1939) – zalążek polskiej szkoły filmowej. Tuż przed wojną podpisał kontrakt na dwa scenariusze dla Hollywood. Wziął udział w wojnie obronnej jako żołnierz Wojska Polskiego w stopniu kaprala (1939). Zginął od sowieckich kul w Kutach (województwo stanisławowskie, dzisiejsza Ukraina). Pierwotnie został pochowany we wspomnianej miejscowości, z czasem jego prochy sprowadzono do Warszawy i pochowano w katakumbach na cmentarzu Powązkowskim.
Twórczość:
Proza:
- Ostatnia brygada, 1930/1932
- Kariera Nikodema Dyzmy, 1931/1932
- Kiwony, 1932/1987
- Prokurator Alicja Horn, 1933
- Bracia Dalcz i S-ka, 1933
- Trzecia płeć,1934
- Świat pani Malinowskiej, 1934
- Złota Maska, 1935
- Wysokie Progi, 1935
- Doktor Murek zredukowany, 1936
- Drugie życie doktora Murka, 1936
- Znachor, 1937
- Ich dziecko, 1937
- Trzy serca, 1938
- Profesor Wilczur, 1939
- Pamiętnik pani Hanki, 1939
Scenariusz:
- Doktór Murek, 1939
- Trzy serca, 1939
- Biały Murzyn, 1939
- Testament profesora Wilczura, 1939
Adaptacje filmowe:
- Prokurator Alicja Horn, 1933
- Znachor, 1937
- Profesor Wilczur, 1938
- Ostatnia brygada, 1938
- Doktór Murek, 1939
- Trzy serca, 1939
- Złota maska, 1940
- Nikodem Dyzma, 1956
- Pamiętnik pani Hanki, 1963
- Znachor, 1981
- Znachor, 2023
Adaptacje radiowe:
- Doktor Murek, 1978
- Kariera Nikodema Dyzmy, 1979
- Bracia Dalcz i spółka, 1984
- Trzy serca, 1984
- Ich dziecko, 1985
- Kiwony, 1988
- Pamiętnik pani Hanki, 1993
Źródła internetowe:
Tadeusz Dołęga-Mostowicz - Życie i twórczość | Artysta | Culture.pl
