Czytelnia / Jan Józef Lipski
Jan Józef Lipski (ur. 25 maja 1926 roku w Warszawie, zm. 10 września 1991 roku w Krakowie) – publicysta, krytyk i historyk literatury.
Urodził się w rodzinie inteligenckiej. Wybuch wojny przerwał jego edukację. Był za młody by walczyć we wrześniu 1939 roku, ale już trzy lata później wstąpił do Szarych Szeregów. Brał udział w akcjach dywersyjnych. Jako starszy strzelec o pseudonimie „Grabie” uczestniczył w powstaniu warszawskim na swoim rodzinnym Mokotowie. Został poważnie ranny w rękę. Schwytany przez Niemców, zbiegł z transportu. Za bohaterskie czyny otrzymał Krzyż Walecznych i Krzyż Armii Krajowej. Angażował się w różnego rodzaju formy oporu, początkowo przeciw okupantowi hitlerowskiemu, a potem władzy komunistycznej. Po wojnie, jako student polonistyki, współtworzył nielegalne koło samokształceniowe. To był jego pierwszy krok w kierunku działalności opozycyjnej. Później niezależną myśl kształtował w Klubie Krzywego Koła (w latach 1957–1959 obejmował stanowisko prezesa). Korespondował z szefem paryskiej „Kultury” Jerzym Giedroyciem – z tego powodu bezpieka objęła go stałą inwigilacją. Za odczyt w Klubie na temat Bolesława Piaseckiego i ONR Falanga został usunięty z pracy w Państwowym Instytucie Wydawniczym. Potem znalazł posadę w piśmie „Gromada–Rolnik Polski”. Na początku lat 60. wstąpił do wolnomularskiej loży Kopernik, dwukrotnie pełnił funkcję jej przewodniczącego. Uzyskał stopień doktora za pierwszą część rozprawy o twórczości Jana Kasprowicza (1965), druga część była podstawą przyznania mu habilitacji (1981). Angażował się w pomoc prześladowanym. Za organizowanie protestu przeciw zaostrzaniu cenzury, jak również podpis pod tak zwanym Listem 34 do premiera Józefa Cyrankiewicza trafił na krótko do aresztu (1964). Podobnych akcji pojawiło się więcej: pismo w obronie studentów usuniętych z Uniwersytetu Warszawskiego (1968), ułaskawienie członków opozycyjnej organizacji Ruch (1974) czy List 59 – przeciw wpisaniu do konstytucji PRL przyjaźni z ZSRR i kierowniczej roli PZPR. Organizował też pomoc dla prześladowanych przez władze Polski Ludowej. Był jednym ze współzałożycieli Komitetu Samoobrony Społecznej (1976), czyli najważniejszej wówczas organizacji opozycyjnej. Lipski, który był jednym z jej czołowych działaczy, został aresztowany (1977). Po wyjściu na wolność zajął się organizowaniem Towarzystwa Kursów Naukowych. Zaangażował się w powstającą Solidarność (1980). Wchodził w skład zarządu Regionu NSZZ „S” Mazowsze (od 1981). W czasie stanu wojennego Jan Józef pojechał do Ursusa, by strajkować z załogą Zakładów Mechanicznych. Znów został pozbawiony wolności (1981), lecz z powodu choroby serca trafił do Kliniki Kardiologicznej w Aninie, gdzie przebywał pod nadzorem Służb Bezpieczeństwa. Wyjechał na leczenie do Anglii (1982). Jednak już po kilku miesiącach wrócił do Polski i kolejny raz go zatrzymano. Po zwolnieniu ze szpitala więziennego angażował się w prace podziemnej Solidarności. Współtworzył Polską Partię Socjalistyczną (1987). Należał do Komitetu Obywatelskiego przy Przewodniczącym Solidarności Lechu Wałęsie (1988). W wyborach uzyskał mandat senatora (1989). Zmarł w Krakowie (1991). Odznaczony pośmiertnie Krzyżem Wielkim Orderu Odrodzenia Polski i Orderem Orła Białego.
Wybrana twórczość:
Publikacje:
- Twórczość Jana Kasprowicza, Warszawa 1967
- Warszawscy „pustelnicy” i „bywalscy”, Warszawa 1973 (dwutomowa antologia felietonu prasowego)
- KOR. Komitet Obrony Robotników – Komitet samoobrony społecznej, Londyn 1983, Warszawa 1983 (wydanie II poprawione), Warszawa 1983 (wydanie II krajowe), Londyn 1984 (wydanie II), Gdańsk–Kraków 1984, Kraków 1984, Warszawa 1987, Gliwice 1988 (wydanie II krajowe), Warszawa 2006, Berkeley 1985 (wydanie angielskie)
- Etos Komitetu Obrony Robotników (IV rozdział książki odrębnie wydawany), „Aneks” nr 29/30 1983, Warszawa 1983, Warszawa 1985 (wydanie II), Łódź 1986 (IV rozdział książki odrębnie wydawany)
- Dwie ojczyzny – dwa patriotyzmy. Uwagi o megalomanii narodowej i ksenofobii Polaków, „Kultura” nr 10/409 1981 (następnie wydawane i przedrukowywane, między innymi: Warszawa 1981, Kraków, 1981, Wrocław 1981, Warszawa 1982, Berlin 1982, Katowice 1984, Warszawa 1984)
- Dwie ojczyzny i inne szkice, Warszawa 1985
- Antysemityzm ONR Falangi, Warszawa 1985
- Totalizm i demokracja w oczach ONR Falangi, Warszawa 1987
- Szkice o poezji, Instytut Literacki, Paryż 1987
- Tunika Nessosa. Szkice o literaturze i nacjonalizmie, Warszawa 1992
- Katolickie Państwo Narodu Polskiego, Londyn 1994
- Powiedzieć sobie wszystko...Eseje o sąsiedztwie polsko–niemieckim, Warszawa 1996 (wydanie dwujęzyczne)
- Słowa i myśli, Warszawa 2009 (tom 1: Szkice o poezji, tom 2: Szkice wybrane)
- Dzienniki 1954–1957, Warszawa 2010
Źródła internetowe:
Jan Józef Lipski (1926-1991) - Postacie | dzieje.pl - Historia Polski
