Wydawnictwa / Biblioteka Krytyki Literackiej / „Żyć dla pisania prawdy”. O twórczości literackiej Janusza Krasińskiego

Opracowanie Agaty Kłopotowskiej obejmuje swym zasięgiem pełne spektrum twórczości Janusza Krasińskiego – jego wiersze, dramaty i prozę. Co więcej: autorka wykorzystała nieznane dotąd wypowiedzi autora o sobie i swojej twórczości, zaczerpnięte z zarejestrowanych rozmów, które z nim przeprowadziła. Autorka pokazuje, że biografia Janusza Krasińskiego – pełna nieoczekiwanych zwrotów, poruszających dramatów i radykalnych, nieoczywistych wyborów – stanowi nie tylko wdzięczny materiał dla filmowego scenariusza, ale jest też matrycą twórczości autora, który – jak niewielu polskich pisarzy XX i początku XXI wieku – czuł się wezwany do świadectwa o faktach spychanych na margines zbiorowej świadomości. Twórczość autora Czapy jawi się zatem jako „maskowana autobiografia”, będąca nie tyle wyzwaniem, czy też wyznaniem, ile raczej właśnie świadectwem: swoistym prywatnym dokumentem, dającym wgląd w okrucieństwa minionego stulecia – zarówno hitlerowskie, jak i stalinowskie. Poruszając się ze swobodą i swadą po rozległych i mocno zróżnicowanych obszarach twórczości pisarza, autorka ukazuje, w jaki sposób wspomniany imperatyw świadectwa kształtował charakterystyczną dla jego warsztatu predylekcję do opracowywania tych samych wątków w rozmaitych formach literackich, do ich ciągłej, nigdy niezakończonej rekontekstualizacji i reinterpretacji. Stopniowo z kart monografii wyłania się nie tylko obraz Krasińskiego-świadka, ale także Krasińskiego-artysty i mędrca, zatroskanego o świat, w którym przyszło mu żyć. Dobrze się stało, że autorka zdecydowała się na interpretację utworów różnych rodzajów i gatunków, ofiarowując nam w ten sposób szersze spojrzenie na dokonania pisarza i specyfikę form, jakimi się posługiwał.

Streszczenie

Książka Żyć dla pisania prawdy jest wprowadzeniem do twórczości Janusza Krasińskiego (1928–2012), pisarza wybitnego, lecz niestety ciągle mało znanego. Tytuł monografii to wyimek z wypowiedzi samego Krasińskiego, który tak właśnie pojmował swoje powołanie. Jego życiorys, który przedstawiono w rozdziale pierwszym, uczynił zeń świadka dwóch totalitaryzmów XX wieku: niemieckiego nazizmu i sowieckiego komunizmu. Krasiński nie był jednak tylko pisarzem-świadkiem. Nieprzeciętny talent literacki uczynił z niego pisarza-artystę, a głęboki namysł, jaki nieustannie towarzyszył mu podczas tworzenia, sprawił, że jego pisarstwo było formą filozofowania. Pisarz -mędrzec bywał także z rzadka pisarzem-prorokiem. Te jego cztery przenikające się nawzajem role opisano w drugim rozdziale zatytułowanym Puste zdania nie dawały mu spokoju. W trzecim zaś, składającym się z siedmiu podrozdziałów, zawarto analizy łącznie ośmiu utworów. Znalazły się wśród nich: lagrowa mikropowieść Wózek z 1966 roku, trzy wiersze, powstałe w więzieniu stalinowskim w latach 1953–54, opowiadanie Potworek z 1956 roku, będące prozatorskim debiutem pisarza, fragment powieści Na stracenie – swego rodzaju przypowieść o ocaleniu duszy – oraz zestawione w analizie porównawczej dwa powiązane tematycznie teksty poświęcone Kazimierzowi Pużakowi, a mianowicie pochodzący z powieści Twarzą do ściany rozdział Krzak gorejący oraz noszący ten sam tytuł dramat. W ostatniej części pomieszczono antologię wybranych utworów lub ich fragmentów, wśród których czytelnik znajdzie między innymi te, które w niniejszej książce szczegółowo omówiono.

Summary in English

The book Żyć dla pisania prawdy [To live for writing the truth] is an introduction to the works of Janusz Krasiński (1928–2012), an outstanding, but unfortunately still very little known writer. The title of the monograph is a quote from Krasiński himself and it is how he understood his calling. Due to his biography, which is presented in the first chapter, he was a witness of two totalitarianisms of the twentieth century: German Nazism and Soviet Communism. However, Krasiński was not only a writer-witness. His outstanding literary talent made him a writer-artist, and the deep reflection that constantly accompanied him during his creative process turned his writing into a form of philosophizing. That writer-sage also used to be, seldom, a writer-prophet. These four intertwining roles of his were described in the second chapter, entitled Empty sentences wouldn’t leave him in peace. The third one, consisting of seven subchapters, contains analyses of a total of eight works. Among them are: the POW camp micro-novel Wózek [Trolley] from 1966, three poems written in a Stalinist prison in 1953–1954, the short story Potworek [Little monster] from 1956, which was the writer’s prose debut, a fragment of the novel Na stracenie [To execution] – a kind of parable about saving the soul – as well as, compiled in a comparative analysis, two thematically related texts devoted to Kazimierz Pużak, namely the chapter Krzak gorejący [The burning bush] from the novel Twarzą do ściany [Facing the wall] and a drama with the same title. The last part contains an anthology of selected works or their fragments, among which the reader will find those discussed in detail in the present book.

Nota o autorce

Agata Kłopotowska – w 1993 roku ukończyła filologię angielską na Uniwersytecie Warszawskim. Specjalizowała się w semantyce kognitywnej. Studiowała także na Wydziale Polonistyki UW.Współautorka haseł do Wielkiego słownika angielsko-polskiego (Oxford–PWN). Pracowała jako lektorka języka angielskiego, a także tłumaczka ustna i pisemna. Publicystka, krytyk literacki, autorka wywiadów. Pisała między innymi o twórczości Gustawa Herlinga-Grudzińskiego, Tadeusza Różewicza, ks. Jana Twardowskiego, Antoniego Libery. Wśród jej rozmówców znaleźli się między innymi Zofia Korbońska, Jan Nowak-Jeziorański, Leopold Unger, Włodzimierz Bolecki, Marek Jan Chodakiewicz, Jan Miodek, Andrzej Paczkowski. Publikowała głównie w „Przeglądzie Polskim”, cotygodniowym dodatku kulturalnym nowojorskiego „Nowego Dziennika”, a także sporadycznie na łamach „Rzeczpospolitej”, „Gazety Polskiej”, „Nowego Państwa”, „Przeglądu Politycznego”, „Arcanów”, „Glaukopisu” i „Frondy”. Od kilkunastu lat fascynuje się dziełem literackim Janusza Krasińskiego, którego osobiście poznała w 2008 roku i z którym w latach 2010–2012 przeprowadziła wiele rozmów. W latach 2006–2011 była szefem Sekcji Polskich Tłumaczy w Europejskim Trybunale Obrachunkowym w Luksemburgu. Od kwietnia 2012 roku jest kierownikiem Działu Języka Polskiego w Sekretariacie Generalnym Rady Unii Europejskiej i Rady Europejskiej w Brukseli.

***

Wydawca: Instytut Literatury
Miejsce i rok wydania: Kraków 2021
Redakcja językowo-stylistyczna: Alicja Stępniak
Korekta: Aleksandra Luberda, Adriana Kretkowska
Skład i łamanie: Alicja Stępniak
ISBN 978-83-66765-40-5