Portret cesarza

Coraz częściej dochodzę do wniosku, że życie składa się ze straconych okazji; po latach lepiej się je pamięta niż te wykorzystane. Spośród mnóstwa niewykorzystanych najlepiej pamiętam tę na pozór drobną i pozbawioną większego znaczenia. Wszystkie kobiety – i te, które mnie chciały, a ja ich nie chciałem, i te, których ja pragnąłem, a one mną wzgardziły – straciły blask, pokryły się patyną może i szlachetną, ale utrudniającą rozpoznanie czasu, miejsca, niekiedy osoby, rysów twarzy, koloru oczu, włosów, kształtu dłoni, sposobu zachowania, stały się podobne do siebie, mało wyraziste... A tamta historia i tamta okazja, licząca sobie już prawie dwadzieścia lat, była jakby wczoraj. Wydarzyła się późną jesienią, zdaje się w listopadzie, w pewnym niewielkim antykwariacie przy Alserstraße w Wiedniu. To był prawdziwy, porządny antykwariat, nie jakaś marna, wypełniona tandetą albo falsyfikatami imitacja; pachniało w nim przeszłością i drobinki kurzu unosiły się w powietrzu jak kosmiczny pył. Przechodziłem tamtędy nieczęsto, ale i nierzadko. Parę razy zajrzałem do środka, wymieniłem parę zdawkowych uprzejmości i uwag z  właścicielem, przemiłym staruszkiem mówiącym w wienerisch z  wyszukaną elegancją. Nic poza panującą tam atmosferą umarłego świata nie przykuło mojego wzroku na dłużej, zresztą nigdy nie byłem i nadal nie jestem kolekcjonerem, więc bez trudu obywam się bez staroci, osobliwości i reliktów Atlantydy. Ale pewnego dnia to się zmieniło, zapragnąłem coś mieć, coś bardzo konkretnego i wcale niemałych rozmiarów, czego wcześniej tam nie widziałem, a co naraz pojawiło się w wystawowym oknie. Był to olejny portret cesarza KarolaI.

Mam wiele sentymentu dla nieboszczki monarchii i jej ostatniego, nieszczęśliwego władcy, który miał wiele dobrej woli i niewiele możliwości, aby odmienić czy choć odwlec to, co nieuniknione. Austro - Węgry konały, jak konał ich młody, ostatni cesarz, dotknięty gruźlicą, na którą nie było wówczas ratunku, ale miał, biedak, dokonać życia nie w Hofburgu, ale na wygnaniu, na Maderze, i tam spocząć, a nie – jak przystało Habsburgowi - pośród bliskich w Krypcie Kapucynów. Byłby może szczęśliwy, gdyby nie został cesarzem, a przecież świetnie wiedział, że nim zostanie. Po Franciszku Ferdynandzie mógł nim być tylko on. Zresztą stryjeczny dziadek lubił go, lubił jego piękną żonę i miłe dzieci, zwłaszcza najstarszego Ottona, dziedzica tronu; bał się też, że spotka go los stryja, więc trzymał go z  daleka od polityki małej i dużej, i cieszył się, że nie ma upodobań innego ze swych stryjów, Ludwika Wiktora, i nie trzeba go trzymać w areszcie domowym, że jest obowiązkowym i poważnym,miłym i posłusznymchłopcem,że w ojca,arcyksięciaOttona,wdałsiętylko urodą, nie skłonnością do ekstrawagancji i wszelkiego nadużywania. Może też miał nadzieję, że jakimś cudem zmurszałe gmaszysko wielonarodowej monarchii jednak nie runie i nie przywali swoimi gruzami tego dobrego i szlachetnego człowieka, szczęśliwego męża i ojca. Zawsze żal mi było ostatniego cesarza Austrii i króla Węgier. Brak mi było jego trumny obok skromnej i prostej trumny jego pięknej i dzielnej żony, cesarzowej Zyty, której za wstawiennictwem kardynała Königa prezydent Waldheim pozwolił wrócić do Austrii. Habsburgowie, zwłaszcza umarli, nie mają powodu zagrażać republice.