Wydawnictwa / ROK ROMANTYZMU / Omamienie – cudowność – afekt. Dramat w kręgu dziewiętnastowiecznych wyobrażeń i pojęć

Streszczenie

Książka składa się z czterech części, poświęconych dramie czarodziejskiej, librettu operowemu i operze romantycznej oraz tradycji dramatu staropolskiego w krytyce międzypowstaniowej. W polu uwagi znajdują się więc te formy i zjawiska artystyczne, których status najlepiej określa formuła „pomiędzy”: gatunkami, stylami, obiegami społecznymi, estetykami, sztukami etc. Horyzont poznawczy książki wyznaczają też trzy składniki tytułu, które pochodzą z języka epoki, opisującej za ich pomocą własną samoświadomość. „Omamienie” (iluzja), afekt i cudowność zarówno określały wówczas potrzeby i oczekiwania odbiorców literatury i teatru, jak i stanowiły kategorie interpretacji i oceny poszczególnych zjawisk artystycznych, gatunków literackich i pojedynczych utworów.

***

Posłowie

W stosunku do własnej książki opublikowanej przed kilkunastoma laty autor z natury rzeczy ma podejście złożone. Pomijam aspekt prywatnych odczuć, w tym miejscu mniej istotnych, zamierzam natomiast przyjrzeć się trwaniu (lub nietrwaniu) naukowej atrakcyjności poruszanej w pracy problematyki oraz zaproponować punktowe wejrzenie w stan badań będący owocem ostatnich kilkunastu lat.

Zainteresowanie aspektem metateatralnym dziewiętnastowiecznego dramatu, jego potencjałem performatywnym, a także materialną i audytywną stroną widowiska, którym poświęcona jest pierwsza część książki (o dramie czarodziejskiej), uzupełniają i dopełniają prace badaczy austriackich i polskich (Puchalski, Wasik, Wypych-Gawrońska) na temat muzyki w teatrze, niemieckojęzycznego teatru ludowego i kul- tury teatralnej Wiednia. Wymienione poniżej publikacje odsłaniają tylko w niewielkim stopniu już opracowany – i możliwy do opracowania – potencjał badawczy, ale też społeczny i artystyczny, jaki zawierał w sobie dziewiętnastowieczny dramat, ukształtowany w polu ciśnienia nader różnych, często sprzecznych, a zawsze konkurujących z sobą estetyk. Przenoszone na polski grunt wiedeńskie propozycje repertuarowe oraz inscenizacyjne z pewnością dają się dziś lepiej poznać dzięki zabiegom historyków teatru, a szczególnie ich krakowskich przedstawicieli, badających archiwalia teatralne Lwowa. Mam przekonanie, że wprowadzenie nowych, nieznanych mi wcześniej tekstów poszerzyłoby zakres prezentowanej problematyki, ale nie naruszyłoby w istotny sposób postawionych w tym rozdziale tez.

Dramat staropolski i kultura teatralna tamtego czasu, rekonstruowane z mozołem i nadziejami na odrodzenie dramatu przez krytykę teatralną połowy XIX wieku, to wciąż temat otwarty. Rozprawy i polemiki zamieszczane w ówczesnej prasie to zaledwie grunt pod wyobrażoną monografię „długiego życia” tematów i form właściwych dramatowi przedoświeceniowemu w XIX stuleciu. Szansę powstania takiej monografii dają z jednej strony badania nad dramatem drugiej połowy wieku (Brzozowska-Dybizbańska, Dybizbański, Sobieraj), z drugiej – prace pokazujące złożoność form, idei i estetyk dramatu dawnego (Judkowiak).

Tematyka opery i libretta operowego, zajmująca największą część książki, cieszy się też w ostatnich kilkunastu latach najbogatszym przyrostem publikacji. Poniżej przytaczam tylko opracowania powstałe w naszym kraju (interdyscyplinarne badania nad operą w kręgu np. niemieckojęzycznym rozwijały się znacznie wcześniej), w znaczącej części poświęcone librettu i operze XIX wieku (wśród zagadnień szczegółowych: poetyka librett, adaptacja literatury na użytek dzieła operowego, literackie i kulturowe źródła libretta, analiza dzieła operowego jako tworu słowno-muzyczno-teatralnego itp.). Historycy literatury, znawcy teatru i muzykolodzy często współtworzą prace autorskie i zbiorowe, kreśląc możliwie adekwatny wizerunek sztuki operowej, być może najbardziej złożonej i pięknej spośród wszystkich sztuk.

Powstrzymam się od bliższego omówienia tej partii bibliografii; jej znaczna część powstała w środowisku poznańskim, a pewien fragment był moim udziałem. Sprawia to oczywistą trudność w formułowaniu ocen, toteż je zawieszam. Z całą pewnością jednak można powiedzieć, że badania nad operą w ostatnim czasie rozwijają się intensywnie.

Elżbieta Nowicka

Summary

The book consists of four parts, concerning the magic drama, opera libretto as well as the romantic opera and tradition of the Old Polish drama in inter-uprising criticism. In this context, the analysis includes the forms and artistic phenomena which status is perfectly defined by the formula “between”: genres, styles, social circulations, different kinds of aesthetics, arts, etc. The cognitive horizon of the book is determined also by three components of the title, which are derived from the language of the epoch describing with them its own self-awareness. “Befuddlement” (illusion), affect and marvelousness defined at that time the needs and expectations of recipients of literature and theatre. Furthermore, these elements constituted the categories of interpretation and evaluation of particular artistic phenomena, literary genres and single works.

Dofinansowano ze środków Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego w ramach zadania Kanon Polski.

Wydawca: Księgarnia Akademicka
Miejsce i rok wydania: Kraków 2021
Opracowanie redakcyjne: Halina Oszmiańska
ISBN: 978-83-8138-549-7