Wydawnictwa / Biblioteka Pana Cogito / (Nie)zupełnie prywatnie. Studia i szkice o literaturze współczesnej
- O historię czytelniczych świadectw (notatki). Zamiast wprowadzenia
-
Cztery glosy o czytaniu
- Sto na sto. Wiele pytań i kilka postulatów [w związku z ankietą „Toposu” pod tytułem „Sto tomów na stulecie 1918–2018”]
- Pokruszone i scalone. Uwagi o krytyce poezji Andrzeja Zawady
- O radości czytania i pożytkach z marzycielstwa. Lektura „Zaufania i utopii” Łukasza Musiała
- Doświadczenie rzetelności. Uwagi o „Przestrzeniach…” Marcina Pliszki
-
Dwa studia o Kornhauserze
- Między autobiografią a przypowieścią. O paru tajemnicach „Domu, snu i gier dziecięcych” Juliana Kornhausera
- O wierszach (nie tylko) dla dzieci Juliana Kornhausera
-
Dwa razy o Wojciechu Kassie
- Mapa wierszy Wojciecha Kassa
- Zaufać rzece. Wprowadzenie do lektury poematów Wojciecha Kassa
-
Od Barańczaka do Zagajewskiego. Studia i szkice
- „Dzikie mięso”. Lektura „Przerostów” Stanisława Barańczaka
- O wierszu „Nie obchodzi mnie” Feliksa Netza. Lektura filologiczno-hermeneutyczna
- „Jasność istnienia”. O „Metafizyce” Heleny Raszki
- Ciała jaskrawość. „Jatentamten” Bogusława Kierca (notatki)
- „Z ciekawości co jeszcze się stanie…”. Laudacja na cześć poezji Ewy Lipskiej
- Widok zewsząd. Słowo o tomie eseistycznym Adama Zagajewskiego „Poezja dla początkujących”
- Zamiast epilogu. Jacka Solińskiego „Drążenie nieba” (fuga i wariacja)
Całemu zbiorowi nadana została przejrzysta i logiczna struktura, która sprzyja uważnej lekturze przyszłego odbiorcy i jednocześnie pozwala uniknąć możliwego w takich zbiorach wrażenia braku spójności lub ewentualnej przypadkowości skomponowanej ad hoc książki. Zdecydowanie mamy do czynienia z przemyślaną koncepcją, za którą stoi także określona wizja tego, czym jest krytyka literacka i jakie są jej fundamentalne powinności.
Tak, autor książki ma świadomość swojego fachu, a jednocześnie zdecydowanym gestem odrzuca pokusę powierzchownego utylitaryzmu i unika ściśle pragmatycznego podejścia, stawiając sobie za cel – co szczególnie cenne – poszukiwanie istoty opisywanych przez siebie zjawisk. Warto jednocześnie podkreślić, że nie jest w swoich tekstach krytykiem dogmatycznym. Charakteryzuje go postawa, której istotą jest raczej stawianie pytań i inspirowanie dalszej lektury niż udzielanie gotowych, podręcznikowych w swej naturze odpowiedzi. Nie oznacza to jednak, że autor unika jednocześnie formułowania wyrazistych opinii i ocen. Przeciwnie, zgodnie z najlepszą tradycją krytycznoliteracką horyzont aksjologiczny czyni on istotnym punktem odniesienia dla swojego myślenia o literaturze.
Kolejne części książki składają się z serii szkiców poświęconych Andrzejowi Zawadzie, Łukaszowi Musiałowi, Marcinowi Pliszce, pisarstwu Juliana Kornhausera, Wojciecha Kassa, Stanisława Barańczaka, Feliksa Netza, Heleny Raszki, Bogusława Kierca, Ewy Lipskiej i Adama Zagajewskiego.
(z recenzji wydawniczej dr. hab. Pawła Panasa)
O historię czytelniczych świadectw (notatki). Zamiast wprowadzenia [fragment]
Ręka do góry, kto z nas „tak naprawdę czyta, poszukując miejsc, w których gubi się znaczenie”. Dzisiaj, gdy z okładem odrobiliśmy lekcje dekonstrukcji i otworzyliśmy możliwości innego modelowania sensu dzieła, już raczej nikt do tej pasywnej i paseistycznej gnomy by się nie przyznał. Problem jednak w tym, że rodzące się dyskursy – jakkolwiek „zarzekają się” (proszę wybaczyć to uosabiające uogólnienie), iż właśnie na konkretnym znaczeniu na powrót im zależy – restytuują sens w imię konkretnego instrumentarium i nowych metod (określona siatka pojęć ma tyle zabezpieczyć rozumienie tekstu, ile za sprawą praktyki interpretacyjnej zyskać samoutwierdzenie). A nie – w imię człowieka, który stoi za aktem czytania (celowo nie piszę: „praktyką”, bowiem ta zasadza się na repetycji lekturowych scenariuszy, a czytanie – takie czytanie, jakie jest doświadczaniem – rozumiem jako czynność wielokrotną, ale niepowtarzalną).
Już jakiś czas temu owo przeświadczenie wyraził – bardzo dosad[1]nie – krakowski krytyk Tomasz Kunz, postulując „nową prywatyzację czytania”, która jego zdaniem może stanowić szansę na zachowanie kontaktu z rzeczywistym czytelnikiem, a stanie się to, gdy zrezygnujemy – my, tak zwani znawcy literatury – ze specjalistycznego języka opisu, stawiając na indywidualny kontakt z dziełem, pozwalający nam być może „odzyskać […] poczucie autentyczności […], zastąpić bezpieczne kryteria naukowości kryteriami ryzykownymi, bo niewymiernymi, rodzącymi jednak […] wymierne skutki dla jakości naszego życia: empatię, zaangażowanie i otwartość […]”.
Do listy braków w postawach krytyków dodałbym jeszcze znaczący deficyt żarliwości, którą rozumiem (inaczej aniżeli Adam Zagajewski) jako indywidualne zaangażowanie w lekturę, pewną nieustępliwość w poszukiwaniu interpretacyjnych racji, radość czytania przy jednoczesnym nienasyceniu i poczuciu, iż literatura mówi „nieustannie istotowo o egzystencji”.
Streszczenie
Poszczególne studia, analizy i interpretacje składające się na ów tom wpisują się w trwającą w dzisiejszej krytyce literackiej dyskusję dotyczącą modeli i strategii czytania literatury i pisania o niej w rzeczywistości rozchodzenia się obiegów krytyki – profesjonalnej (akademickiej) i medialnej (uprawianej przez dziennikarzy czy blogerów). Wstęp do całości rozważań stanowi rodzaj zeseizowanego manifestu, w którym autor stara się naszkicować stan współczesnej krytyki, polemizuje ze szczególnie nośnymi hasłami i postulatami wysuwanymi przez krytyków reprezentujących rozmaite pokolenia (Andrzej Zawada, Julian Kornhauser, Adam Regiewicz, Tomasz Kunz, Krzysztof Hoffmann) i opcje metodologiczne (między innymi: krytyka tematyczna, krytyka w ujęciu historycznoliterackim, close reading, krytyka hermeneutyczna).
Wielojęzyczne i wielostylowe studia nad tekstami i zjawiskami układają się według klucza takiego myślenia, w jakim splatają się dwa aspekty dzisiejszych dysput o krytyce: tak zwanej prywatyzacji czytania (akcentowania w pisaniu o literaturze doświadczeń egzystencjalnych i formacyjnych krytyka) i jej korelacji z dyskursami o charakterze publicznym.
W rozdziale pierwszym autor koncentruje się na wybranych wątkach bieżącego życia literackiego (kwestia kanonu literatury XX wieku postawiona w związku z ankietą przeprowadzaną przez pismo „Topos”) oraz charakteryzuje niektóre modele akademickiej krytyki (Andrzeja Zawady, Łukasza Musiała i Marcina Pliszki). Dwie kolejne części tomu przynoszą studia i eseje o szczególnie bliskich autorowi dziełach – Juliana Kornhausera i Wojciecha Kassa. W rozdziale ostatnim zawarte zostały między innymi analizy i interpretacje zarówno poszczególnych tomów poetyckich i eseistycznych (Bogusława Kierca, Adam Zagajewskiego), jak i nośnych, a pozostających na marginesach zainteresowań historyków literatury współczesnej pojedynczych wierszy (Heleny Raszki, Feliksa Netza).
Summary
The individual studies, analyses and interpretations included in this publication are all part of the ongoing discussion in today’s literary criticism on the models and strategies of reading and writing about literature in situation of growing division into two kinds of criticism: professional (academic) and medial (practiced by journalists and bloggers). The introduction to the whole discussion is a kind of an essay-like manifesto, in which the author tries to sketch the situation of contemporary criticism, argues with particularly strong slogans and postulates put forward by critics representing various generations (Andrzej Zawada, Julian Kornhauser, Adam Regiewicz, Tomasz Kunz, Krzysztof Hoffmann) and methodological options (including: thematic literary criticism, historical literary criticism, close reading, hermeneutics).
Multilingual and multi-style studies of texts and phenomena follow the key of such thinking, in which two aspects of today’s disputes about criticism are intertwined: the so-called privatization of reading (emphasizing the critic’s existential and formative experiences in writing about literature) and its correlation with public discourses.
In the first chapter, the author focuses on selected themes of the current literary life (the issue of the 20th century literary canon connected with the survey conducted by the journal Topos) and characterizes some models of academic criticism (by Andrzej Zawada, Łukasz Musiał and Marcin Pliszka). The next two sections of the publication contain studies and essays about the works of Julian Kornhauser and Wojciech Kass, which are particularly close to the author of the monograph. The last chapter includes i.a. analyses and interpretations of both individual poetry and essays volumes (by Bogusław Kierc, Adam Zagajewski), as well as single poems which are resonant, yet remaining on the margins of interest of contemporary literature historians (by Helena Raszka, Feliks Netz).
Nota o autorze
Adrian Gleń – doktor habilitowany, historyk literatury polskiej XX i XXI wieku, krytyk literacki, poeta i eseista; profesor w Instytucie Nauk o Literaturze Uniwersytetu Opolskiego. Wraz z synem Juliana Kornhausera, Jakubem, opiekuje się dorobkiem poety. Doprowadził do wydania Wierszy zebranych (Poznań 2015), Prozy zebranej (Poznań 2017) oraz Krytyki zebranej (Poznań 2018–2019) Juliana Kornhausera. Ostatnio wydał tom szkiców krytycznych pod tytułem Krytyka i metafizyka (Sopot 2017) i monografię Andrzej Stasiuk. Istnienie (Łódź 2019).
Wydawca: Instytut Literatury
Skład, łamanie, przygotowanie do druku: Estera Sendecka
Korekta: Aleksandra Brambor-Rutkowska, Adrian Kyć
ISBN 978-83-66359-76-5