Wydawnictwa / Pokolenie Solidarności / Pokolenie Solidarności. Antologia II (Non-fiction)

Wstęp

W niniejszym tomie prezentujemy trzy teksty, które zostały nadesłane na drugą edycję konkursu literackiego „Pokolenie Solidarności”, zorganizowaną w 2022 roku przez Instytut Literatury dla uczczenia 42. rocznicy powołania NSZZ „Solidarność” oraz w 41. rocznicę wprowadzenia stanu wojennego. W drugiej edycji konkursu oceniano dwie formy literackie: powieść i non-fiction, tę ostatnią w czterech kategoriach: przeznaczonych dla działaczy Solidarności („dzienniki” i „wspomnienia”) oraz otwartych dla wszystkich chętnych („reportaż” oraz „biografia”). Nadesłane prace oceniało jury w składzie: prof. T masz Gąsowski (historyk, profesor Uniwersytetu Jagiellońskiego i Akademii Ignatianum w Krakowie, działacz podziemnej „Solidarności”, a w 1989 roku – członek Małopolskiego Komitetu Obywatelskiego „Solidarność”, autor m.in. książki Wojna polsko-bolszewicka: 1919-1920), dr Paweł Nowakowski (historyk, teolog, adiunkt w Akademii Ignatianum w Krakowie, pracownik Instytutu Literatury, który współpracuje z TVP Historia, gdzie prowadzi programy telewizyjne, tworzy też autorski program na YouTubie), red. Cezary Łazarewicz (dziennikarz i reporter, niegdyś drukarz, redaktor i kolporter niezależnych pism, uczestnik Ruchu Wolność i Pokój, laureat nagród: Książka Historyczna Roku (2016) oraz Nagrody Literackiej „Nike” za tom Żeby nie było śladów. Sprawa Grzegorza Przemyka, odznaczony Krzyżem Wolności i Solidarności.

Dwie nagrodzone w konkursie powieści opisują czasy powstawania „Solidarności” – ruchu, który dał początek zmianom politycznym nie tylko w Polsce. Pierwsze miejsce przyznano Joannie Marat za książkę Krótka historia naszego podwórka, odtwarzającą realia i atmosferę początku lat osiemdziesiątych, ocenioną jako

 [...] piękna, świetnie napisana, pełna humoru, lekkości i uroku literacka opowieść, która zachwyca od pierwszego do ostatniego zdania.

Agnieszka Sadowska, laureatka drugiego miejsca, w powieści Przyszłość nie jest już tym, czym kiedyś była sięgnęła po nietypowy chwyt literacki, mający przybliżyć młodzieży ówczesne realia:

Swoich bohaterów wsadziła do wehikułu czasu, przeniosła w przeszłość, by na własnym przykładzie przekonali się, czym kończy się zaburzenie kontinuum czasoprzestrzeni. Kapitalny pomysł narracyjny, dobrze napisana opowieść, bez cienia nudy.

W kategorii non-fiction pierwsze miejsce otrzymała Patrycja Pelica za reportaż Słowa, słowa, słowa. W tej pracy na pierwszy plan wybija się atmosfera zmagań „ze słowem i za pomocą słowa”, pracy z „bibułą”, drukami ulotnymi, które odgrywały w tamtym okresie znaczącą rolę i – paradoksalnie – miały ogromną siłę przekazu. O książce napisano:

To także wciągająca lektura, upstrzona kulturowymi odniesieniami, które w żaden sposób nie osłabiają jej dynamiki i atrakcyjności. A wreszcie świadectwo tego, jak wyglądał przekaz myśli, który w dobie cyfrowej zyskał formę viralowego mema. Wiele warstw i poziomów, obrazów, a nawet zapachów niezwykle umiejętnie połączonych w... słowa, słowa, słowa.

Drugie miejsce w kategorii non-fiction przyznano ex aequo Janowi Martiniemu i Krzysztofowi Stasiewskiemu.

Tekst Jana Martiniego Moja „Solidarność”. Wspomnienia i konkluzje to drobiazgowa opowieść o ludziach tworzących pierwszą „Solidarność” z dala od wielkich miast, o ich dziś już zapomnianych czynach i losach podczas stanu wojennego:

To opowieść generacyjna, napisana przez świadka historii, który mimo swoich bardzo sprecyzowanych poglądów politycznych potrafi zachować umiar w opisywaniu przeszłości.

Poker face Krzysztofa Stasiewskiego natomiast dotyka realiów epoki i zarazem najciemniejszych elementów systemu:

To nie jest klasyczny reportaż, ale przejmująca opowieść o tym, co się zdarzyło w latach 80. w zarządzaniu strachem i łamaniu ludzkich sumień. Autor stworzył wiarygodny portret ofiary i jego prześladowcy.

Trzecią nagrodę w kategorii non-fiction otrzymała praca Stefan Śnieżko. Zarys biografii, którą na podstawie kwerend archiwalnych i prasowych oraz rozmów z bohaterem napisał Kazimierz J. Wosiek. Sylwetkę Stefana Śnieżki przybliżył prof. Tomasz Gąsowski:

Urodzony w 1925 r. na Wileńszczyźnie, absolwent prawa UW, pracował jako prokurator w woj. olsztyńskim. W 1980 r. był organizatorem „Solidarności” na szczeblu regionalnym, następnie działał w strukturach krajowych. W stanie wojennym został internowany. Później emigrował do USA, a po powrocie do kraju został zatrudniony w Ministerstwie Sprawiedliwości, gdzie prowadził m.in. śledztwo katyńskie. Był senatorem RP. Po przejściu w stan spoczynku jest nadal aktywny na niwie społecznej.

Podczas gali konkursowej Jarosław Wróblewski, witając nagrodzonych autorów w imieniu Filipa Musiała, dyrektora Muzeum Żołnierzy Wyklętych i Więźniów Politycznych w Warszawie, następująco ujął główny cel konkursu:

Jest nim utrwalenie śladu, który po sobie zostawili ludzie „Solidarności”. Śladu ich działań i odwagi, czemu zawdzięczamy niepodległość. To jest pokolenie wspólnoty, ludzi, którzy poszli do walki, nie wiedząc, jak ona się skończy. [...] Dzięki nim żyjemy w wolnym kraju.

Mamy nadzieję, że oba tomy Antologii „Solidarności”, a także sam konkurs literacki, przyczynią się do odkrycia przez polską literaturę tematu „Solidarnoś ci” jako inspirującego i godnego uwagi oraz zapewnią mu stałe miejsce na literackiej mapie Polski.

Od redakcji

Seria Pokolenie „Solidarności” powstała w celu przedstawienia Czytelnikom relacji uczestników wydarzeń związanych z dziejami opozycji antykomunistycznej w PRL, szczególnie związku zawodowego NSZZ „Solidarność”, który władza totalitarnego państwa próbowała zniszczyć, wprowadzając 13 grudnia 1981 roku stan wojenny. Autorzy, świadkowie dziejów pierwszych lat „Solidarności” i stanu wojennego, swoje przeżycia spisali w różnych formach literackich: listach, wspomnieniach, poematach, pamiętnikach, dramatach. Edycja tych tekstów nie polegała na ich opracowaniu literackim – zweryfikowano jedynie fakty historyczne zawarte w książce i objaśniono znaczenie niektórych słów oraz przybliżono wydarzenia, które mogą być niejasne dla współczesnego Czytelnika. Pozostawiono teksty w ich autentycznej formie, ograniczając redaktorską ingerencję do uwspółcześnienia interpunkcji, poprawy ortografii i gramatyki oraz wyjaśnienia niezrozumiałych miejsc. Każdy tom zawiera krótkie biografie autorów oraz indeks osób.

Dofinansowano ze środków Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego w ramach zadania „Program wsparcia współczesnej literatury niekomercyjnej przez Instytut Literatury".