Wydawnictwa / ROK ROMANTYZMU / Dramat i romantyczne „JA”. Studium podmiotowości w dramaturgii polskiej doby romantyzmu

Streszczenie:

Książka zawiera studia poświęcone podmiotowości w dramaturgii polskiej epoki romantyzmu i postromantyzmu. Jej tematem jest zagadnienie w badaniach nad dramatem romantycznym dotychczas niepodejmowane, choć niezbędne dla jego adekwatnej charakterystyki. Kontekstem szczegółowych analiz są poglądy filozofów i teoretyków sztuki oraz samych dramaturgów, wskazujące na to, że idea podmiotu stanowiła, poczynając od przełomu wieków XVIII i XIX, ważny i głęboko utrwalony element dyskursu antropologicznego i estetycznego, co potwierdzają Uwagi wstępne. Podmiotowość została więc potraktowana w rozprawie jako immanentna cecha dramatu, ale towarzyszy temu przeświadczenie, że poetyka, estetyka dramatu jest zarazem artystyczną wersją antropologii jednostki twórczej i filozofii podmiotu.

Celem opracowania jest prześledzenie różnych przejawów obecności podmiotu w dramacie romantycznym, odmiennych dla poszczególnych autorów, ale też dla określonych historycznie i estetycznie faz romantyzmu. Ośrodek rozważań stanowi „Ja” rozpatrywane jako źródło kreacji dramatu (podmiot autorski) oraz „Ja” jako przedmiot przedstawienia zarówno w podmiocie bohatera, jak i w całościowej strukturze dramatu („Ja” jako zasada kompozycyjna dzieła dramatycznego, przedstawienie „Ja” w formie dramatycznej, dramat „Ja”).

Książkę otwiera rozdział Dramat – synteza rodzajów literackich. Strefa liryczności, poświęcony dziewiętnastowiecznej refleksji o dramacie jako formie artystycznej uznawanej za syntezę rodzajów literackich (problematyka kategorii rodzajowych: liryczności, epickości, dramatyczności i miejsce dramatu w myśli programowej i krytycznoliterackiej romantyków), przy czym akcent pada na kwestię liryczności dramatu. W kolejnym rozdziale Dramat jako liryczne wyznanie. O IV części „Dziadów” Adama Mickiewicza analizie poddawana jest poetyka formy dramatycznej zdominowanej przez żywioł liryczności, a dalej w polu widzenia znajduje się metatekstowa rama dramatu romantycznego (rozdział Dramat w metatekstowej ramie), będąca sferą ujawniania się w dramacie instancji autorskiej i autorskiego punktu widzenia, oraz monolog, jego status i funkcja w kompozycji dramatu romantycznego (rozdział Monolog bohatera). Obiektem badań w powyższych rozdziałach są przede wszystkim Dziady Mickiewicza, gdyż właśnie w tym dziele po raz pierwszy pojawiają się istotne rozstrzygnięcia w zakresie poetyki upodmiotowionego dramatu, co więcej, są to rozstrzygnięcia w znacznym stopniu decydujące o późniejszych losach polskiej formy dramatycznej w dobie romantyzmu.

W dalszej części książki zagadnienie podmiotowości w dramacie romantycznym rozpatrywane jest na podstawie dzieł innych polskich romantyków. Analiza Irydiona (rozdział Poemat dramatyczny Krasińskiego: między „liryzmem subiektywnym” a obiektywnością) ukazuje upodmiotowioną formę dramatyczną jako część poetyckiego uniwersum dzieła romantycznego. Z kolei w twórczości dramaturgicznej Słowackiego (rozdziałSłowackiego dramaty „Ja”) uwidocznia się ewolucja upodmiotowionego dramatu: od zmonologizowanego Kordiana po różne warianty dramatu „Ja” (realistyczno-idealistyczny, ironistyczny, profetyczny, genezyjski). Podmiotowość w dramaturgii Norwida interpretowana jest na podstawie przede wszystkim Zwolona i Tyrteja-Za kulisami, a więc dzieł należących do różnych faz twórczości poety (romantycznej i postromantycznej), co umożliwia prześledzenie ewolucji poetyki Norwidowskiego dramatu wieloperspektywicznego. Końcowy rozdział książki (Ku komedii poetyckiej. Drogi Aleksandra Fredry) koncentruje się wokół pytania, czy romantyczne zjawisko upodmiotowienia formy dramatycznej znajduje analogie na terytorium obcym wielkiemu romantyzmowi, czyli w obrębie twórczości komediowej. Okazuje się, że autor Pana Jowialskiego, nie rezygnując z upodmiotowienia dramatu, wchodzi w wieloaspektowy i nierzadko polemiczny dialog ze strategiami twórczymi romantycznych dramaturgów.

Przywołane rozdziały niniejszej pracy świadczą o stopniowym narastaniu i komplikowaniu się materii badawczej. Punkt wyjścia stanowi teoretyczne rozpoznanie tytułowego zagadnienia i określenie jego zakresu, w dalszych częściach pracy zaś mamy do czynienia ze zintegrowanym opisem upodmiotowionej formy dramatycznej, a także z analizą jej przeobrażeń w twórczości konkretnych autorów. Zjawisko podmiotowości wchodzi bowiem w związki z coraz to nowymi zjawiskami literackimi, estetycznymi, filozoficznymi, zacieśniają się też relacje między poszczególnymi dziełami. Tak więc konieczne staje się przejście od pytania o komponenty struktury upodmiotowionego dramatu do charakterystyki podmiotowości znamiennej dla danego autora dramatycznego.

Summary

The book presents studies concerning subjectivity in the Polish dramaturgy of the romantic and postromantic epochs. Its topic comprises an issue in research on the romantic drama which has not been analysed yet, although this issue is necessary for adequate characteristics of the romantic drama. The context of detailed analyses is formed by the views of philosophers and art theoreticians as well as dramaturgists,indicating that an idea of the subject constituted, beginning from the turn of 19th century, an important and deeply strengthened element of anthropological and aesthetical discourse, which is confirmed by Uwagi wstępne [Introductory Remarks]. In this context,subjectivity has been treated in the thesis as an immanent trait of the drama, but such perception is connected with confidence that the poetics and aesthetics of the drama constitute at the same time an artistic version of anthropology of the creative individual and philosophy of the subject.

The book aims at tracing different manifestations of the subject presence in the romantic drama, distinct not only for particular authors but also for historically and aesthetically determined phases of the Romanticism. The centre of considerations is constituted by “I” analysed as a source of the drama creation (author’s subject) and by “I” as an object of the performance both in the subject of a hero and the holistic structure of a drama (“I” as a compositional principle of the dramatic work, performance “I” in the dramatic form, drama “I”). The book begins with the chapter Dramat – synteza rodzajów literackich. Strefa liryczności [The Drama – Synthesis of Literary Varietes. The Zone of Lyricism] concerning the 19th-century reflection about the drama as an artistic form being the synthesis of literary varieties (issues of variety categories: lyricism, epicness, dramaticism and a place of the drama in the programme concept as well as in the critical and literary idea of Romantics), but the lyricism of the drama is emphasised. In the next chapter Dramat jako liryczne wyznanie. O IV części „Dziadów” Adama Mickiewicza [The Drama as a Lyric Confession. About Part IV of Dziady by Adam Mickiewicz], the analysis concerns the poetics of the dramatic form being dominated by the element of lyricism, and the metatextual frame of the romantic drama (the chapter Dramat w metatekstowej ramie [The Drama in the Metatextual Frame]) appears further in the view, being the sphere of revealing in the drama the author’s instance and standpoint, as well as the monologue, its status and function in the composition of the romantic drama (the chapter Monolog bohatera [The Hero’s Monologue]). In these chapters, the work Dziady [Forefathers Eve] by Mickiewicz is primarily an object of research, because this work as the first one comprises significant determinations in the scope of the poetics of the subjectified drama. Furthermore, these determinations decide considerably about the later history of the Polish dramatic form in the Romanticism. In the next part of the book, subjectivity in the romantic drama is considered on the basis of other Polish Romantics. An analysis of Irydion (the chapter Poemat dramatyczny Krasińskiego: między „liryzmem subiektywnym” a obiektywnością [The Dramatic Poem by Krasiński: Between “Subjective Lyricism” and Objectivity]) presents the subjectified dramatic form as part of the poetic universe of the dramatic work. On the other hand, in dramaturgic works of Słowacki (the chapter Słowackiego dramaty „Ja” [Dramas “I” by Słowacki]) one can observe the evolution of the subjectified drama: from monologued Kordian to different variants of the drama “I” (realistic and idealistic, ironic, prophetic, referring to genesis). Subjectivity in the dramaturgy of Norwid is interpreted primarily on the basis of Zwolon and Tyrtej-Za kulisami [Tyrtej-Behind the Scenes], i.e. the works belonging to different phases of poet’s activity (romantic and postromantic), which enables to trace the evolution of the poetics of Norwid’s multiperspective drama. The last chapter of the book (Ku komedii poetyckiej. Drogi Aleksandra Fredry [Towards the Poetic Comedy. The Ways of Aleksander Fredro]) focuses on the question whether a romantic phenomenon of subjectification of the dramatic form has analogies in an untypical area for the great Romanticism, i.e. within comedic works. It turns out that the author of Pan Jowialski [Mr Jowialski] did not resign from subjectification of the drama and entered multifaceted, often polemic dialogue with the creative strategies of romantic dramaturgists. The outlined chapters of the book reveal the gradual accumulation and complication of the research matter. A starting point means theoretical recognition of the title issue and determination of its scope. The next parts of the work contains an integrated description of the subjectified dramatic form, as well as analysis of its transformations in particular authors’ works. A phenomenon of subjectivity creates relations with subsequent new literary, aesthetic and philosophical phenomena. Moreover, the connections between particular works are stronger. In this context, it becomes necessary to proceed from a question about structural components of the subjectified drama to characteristics of subjectivity typical for particular dramatic authors.

***

Dofinansowano ze środków Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego w ramach zadania Kanon Polski.

Wydawca: Księgarnia Akademicka
Miejsce i rok wydania: Kraków 2021
Redaktor naukowy serii: prof. dr hab. Bogusław Dopart
ISBN: 978-83-8138-545-9