Wydawnictwa / ROK ROMANTYZMU / Pomiędzy klasycznością a romantycznością. Młodzi autorzy Wilna, Krzemieńca i Lwowa wobec przemian w literaturze polskiej lat 1817-1828

Streszczenie

„Zadanie, które przed sobą postawiłam, polega na pokazaniu obrazu polskiego tzw. przełomu romantycznego, nie jak to czyniono dotychczas, z perspektywy wielkich aktorów ówczesnej sceny literackiej […], ale twórców mniejszego znaczenia […] wywodzących się z literackich środowisk przedpowstaniowego Wilna, Krzemieńca, Lwowa i Warszawy. Taki obraz w dotychczasowej historii literatury w zasadzie nie istniał […] spojrzenie na przełom romantyczny i literaturę przedpowstaniową z perspektywy właśnie pomniejszych autorów stawia sytuację przejścia między oświeceniem a romantyzmem w zupełnie innym, nieznanym dotąd świetle” (ze Wstępu).

Przede wszystkim pozwala to wyeksponować wieloprądowość wspomnianego okresu, a tym samym odejść od patrzenia na literaturę przedlistopadową jedynie jako na serię postępów prądu dominującego – romantyzmu, które ignoruje wszystko, co poza nim, co „nieromantyczne” (np. klasycyzm, sentymentalizm, protorealizm, schyłkowe rokoko) i uznaje je za anachroniczne, a tym samym nie warte baczniejszej uwagi. Tymczasem owe „nieromantyczne” dążenia najczęściej wcale nie były anachroniczne, ponieważ niektóre z estetyk prądowych (głównie klasycystyczna i sentymentalna) uległy odnowieniu. Zasadność podejmowania tej problematyki wynika zarówno z ogólnikowości w przedstawianiu zjawisk oświeceniowo-romantycznego przełomu w syntezach literatury polskiej, jak też z selektywności bądź anachroniczności literatury przedmiotu w tym względzie. 

Celem książki jest uchwycenie specyfiki procesu rodzenia się i różnicowania świadomości literackiej twórców skupionych w czterech najważniejszych ówczesnych środowiskach literacko-kulturalnych: w Wilnie (rozdział I), Krzemieńcu (rozdział II), Lwowie (rozdział III) oraz Warszawie (rozdział IV, podsumowujący), a także przeprowadzenie analizy rozmaitych przejściowych, pogranicznych manifestacji literackich między oświeceniem a romantyzmem jako tła dla utworów chronologicznie i światopoglądowo wczesnoromantycznych. Pozwoliło to na uchwycenie niezwykłości wczesnego romantyzmu i wyznaczenie mu granic chronologicznych w procesie literackim. Wyszczególnione w rozprawie ośrodki – wileński, krzemieniecki, lwowski – nadają się do tego celu znakomicie, pozwalają bowiem prześledzić mikrozmiany zachodzące w świadomości tamtejszych twórców w rozmaitych warunkach (społeczno-politycznych, kulturalnych) w tym samym przedziale czasowym (1817–1828). 

Tematyka podjęta w książce prowokuje do refleksji nad złożonością przemiany literacko-światopoglądowej między oświeceniem a romantyzmem, a także, co istotne, nad zasadnością niezwykle popularnego terminu „przełom romantyczny”. Skłania także do przemyśleń nad formami prądów i związkami zachodzącymi między nimi. Wreszcie – do zastanowienia się nad przebiegiem procesu kształtowania się wczesnoromantycznej wizji świata.

***

Summary

”The task which I set before myself is to show the picture of the so-called Polish romantic breakthrough, not from the perspective of great actors of the then literary stage, as it has been presented until now [...], but from the standpoint of less important authors [...] stemming from the literary environments of pre-uprising Vilnius, Krzemieniec, Lviv and Warsaw. Basically, such a picture has not existed in the history of literature to date [...] a view on the romantic breakthrough and pre-uprising literature exactly from the perspective of minor authors sets the situation of transition from the Enlightenment to Romanticism in completely different light, unknown until now.” (from Introduction)

This attitude allows, most of all, to emphasise many currents of the above- -mentioned period, and to depart thereby from viewing pre-November literature only as a series of advances of the dominant current, i.e. Romanticism – such viewing ignores everything outside of this current; everything that is “unromantic” (for example classicism, sentimentalism, proto-realism, late rococo), and con- siders it anachronistic, thereby not worthy of closer attention. However, most of these ”unromantic” aspirations were not anachronistic at all, as some of the cur- rent aesthetics (mainly classicistic and sentimental) underwent renewal. The legitimacy of discussing these issues results from both vagueness in the presentation of phenomena of the Enlightenment and Romanticism breakthrough in the syn- theses of Polish literature, and from selectivity or anachronistic nature of source literature in this respect.

The aim of the book is to capture the character of formation and differentiation of literary awareness characterising authors concentrated in four – the most important at that time – literary and cultural environments: in Vilnius (chapter I), Krzemieniec (chapter II), Lviv (chapter III) and Warsaw (chapter IV, summaris- ing), and to conduct the analysis of transitional, boundary manifestations between the Enlightenment and Romanticism as a background for works which are ear- ly romantic from the chronological and worldview perspective. This approach allowed to capture the remarkability of early Romanticism and to determine its chronological boundaries in literary process. The centres detailed in the treatise – Vilnius, Krzemieniec, Lviv – constitute perfect subject matter for this purpose  since they allow to trace micro-changes taking place within the awareness of authors from these centres in different conditions (social and political, cultural) in the same time range (1817-1828).

The subject area discussed in the book provoke reflection on the complexity of the literary and worldview transition from the Enlightenment to Romanticism, and on – what is important – the legitimacy of the unusually popular expression: „romantic breakthrough”. The book also prompts considerations about the forms of currents and their relations. Finally, it inspires reflection on the course of forming of the early romantic worldview.

***

Dofinansowano ze środków Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego w ramach zadania Kanon Polski.

Wydawca: Księgarnia Akademicka
Miejsce i rok wydania: Kraków 2021
Opracowanie redakcyjne: Maria Indyk, Włodzimierz Łukawski
ISBN: 978-83-8138-547-3