Czytelnia / Stanisław Wyspiański
Stanisław Wyspiański (ur. 15 stycznia 1869 w Krakowie, zm. 28 listopada 1907 tamże) – dramaturg, poeta, malarz, grafik, architekt, projektant mebli. Jako pisarz związany z dramatem symbolicznym. Tworzył w epoce Młodej Polski. Bywa nazywany czwartym wieszczem polskim.
Syn Franciszka, rzeźbiarza i fotografika, i Marii z Rogowskich. Matka zmarła, kiedy Stanisław Wyspiański miał siedem lat, a ponieważ ojciec nie potrafił sprawować nad nim odpowiedniej opieki, od 1880 roku wychowywał się u bezdzietnego wujostwa, Kazimierza i Joanny (Janiny) Stankiewiczów, którzy traktowali go jak własne dziecko. Stankiewiczowie byli ludźmi wysokiej kultury, w ich domu bywali m.in. Jan Matejko, Józef Szujski, Karol Estreicher i Władysław Łuszczkiewicz.
W 1887 roku, po złożeniu egzaminów maturalnych, Wyspiański zapisał się na wydział filozoficzny Uniwersytetu Jagiellońskiego, gdzie w latach 1887–1890 i 1896–1897 uczęszczał na wykłady z historii, historii sztuki i literatury, i rozpoczął studia malarskie w Szkole Sztuk Pięknych w Krakowie, której dyrektorem był w tym czasie Jan Matejko. Jako wyróżniającemu się uczniowi Matejko powierzył mu współudział w wykonaniu zaprojektowanej przez siebie polichromii w odnawianym kościele Mariackim.
W 1890 roku artysta udał się w podróż zagraniczną po Europie – jej trasa wiodła przez Włochy i Szwajcarię do Francji (gdzie zgłębiał sztukę średniowieczną, głównie katedr gotyckich), a dalej do Niemiec i Pragi. W latach 1891–1894 trzykrotnie przebywał w Paryżu, uczył się w prywatnej Academie Colarrosi i wiele malował. Żył wówczas w trudnych warunkach materialnych, korzystając ze stypendium Szkoły Sztuk Pięknych. W tym czasie zetknął się z Władysławem Ślewińskim, z Gauguinem i nabistami; silne wrażenie wywarło na nim malarstwo Pierre’a Puvisa de Chavannes, a zwłaszcza freski w Panteonie.
Do Krakowa wrócił na stałe w sierpniu 1894 roku.
Pod koniec lat 90. XIX wieku artysta odegrał istotną rolę w ruchu modernistycznym. Zaprojektował i częściowo wykonał polichromię w restaurowanym kościele franciszkanów złożoną z motywów kwiatowych, heraldycznych i geometrycznych oraz witraże: błogosławionej Salomei i św. Franciszka oraz Boga Ojca zatytułowany Stań się. Zdobył Nagrodę Polskiej Akademii Umiejętności za pejzaże z kopcem Kościuszki.
Jako malarz i dekorator nawiązał współpracę z Teatrem Miejskim w Krakowie pod dyrekcją Tadeusza Pawlikowskiego. Wkrótce na jego scenie rozwinął swoją twórczość dramatyczną.
W Krakowie Wyspiański był jednym z założycieli Towarzystwa Artystów Polskich „Sztuka” (1897), a w połowie 1898 roku objął stanowisko kierownika artystycznego tygodnika literacko-artystycznego „Życie”, redaktorem naczelnym którego był w tym czasie Stanisław Przybyszewski.
Jednak ani ogłoszenie drukiem Legendy (1897), ani pierwsze dzieła malarskie nie przyniosły Wyspiańskiemu większego uznania. Podobnie bez echa minęło wydanie Meleagra (1898). Dopiero wydanie Warszawianki przyniosło mu szerszy rozgłos (wydanie w „Życiu” w 1898 roku, a osobno w 1901 roku) – dziełem tym Wyspiański zapoczątkował serię dramatów narodowych. W 1899 roku ukazały się dramaty Protesilas i Laodamia, Klątwa i Lelewel, a w 1900 roku Legion.
W listopadzie 1900 roku wziął udział w weselu swego przyjaciela Lucjana Rydla w Bronowicach Małych. Na kanwie tego wydarzenia powstało słynne Wesele wydane w 1901 roku, które przyniosło Wyspiańskiemu sławę i uznanie.
W 1903 roku artysta wydał trzy nowe dzieła: Wyzwolenie, Achilleis i Bolesław Śmiały. W następnym roku ukazało się nowe opracowanie Legendy (tzw. Legenda II), Noc listopadowa oraz Akropolis. W latach następnych Wyspiański zajmował się dokończeniem utworów dawniej rozpoczętych i pracą nad nowymi. W 1907 roku ukazały się Skałka, Powrót Odysa oraz Sędziowie i przeróbka Cyda Corneille’a, pośmiertnie w 1910 roku tłumaczenie Zairy Woltera.
W 1906 roku Wyspiański został profesorem krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych, był także członkiem krakowskiej Rady Miejskiej.
Pogrzeb Wyspiańskiego w Krakowie w 1907 roku stał się manifestacją narodową. Pochowany został w Krypcie Zasłużonych na Skałce.
Twórczość dramaturgiczna:
- Legenda, 1897
- Meleager, 1899, wyst. 1908
- Warszawianka, wyd. i wyst. 1898
- Protesilas i Laodamia, 1899, wyst. 1903
- Lelewel, wyd. i wyst. 1899
- Klątwa, 1899, wyst. 1909
- Sędziowie, 1900, wyst. 1907
- Legion, 1900, wyst. 1911
- Wesele, wyd. i wyst. 1901
- Wyzwolenie, wyd. i wyst. 1903
- Bolesław Śmiały, wyd. i wyst. 1903
- Achilleis. Sceny dramatyczne, 1903, wyst. 1925
- Noc listopadowa, 1904, wyst. 1908
- Skałka, 1907
- Zygmunt August, 1907 (nieukończony), wyd. zupełne 1930, wyst. 1932
- Akropolis, 1904, wyst. 1926
- Powrót Odysa, 1907, wyst. 1917
- Daniel, 1908
Źródła internetowe:
https://pl.wikipedia.org/wiki/Stanis%C5%82aw_Wyspia%C5%84ski
