Nowy Napis Co Tydzień #201 / „To przychodzi do tego”. Nowe wiersze Karola Maliszewskiego 

1.

W pierwszych wersach początkowych wierszy: zwątpienia, rozczarowania, lekki defetyzm. A może racjonalizm, niemaskowany żadną publicystyką? Kilkanaście pierwszych wierszy w tomie Silnik na trawie jest bardzo oszczędnych, wieloznacznych, w dużym stopniu zgnębionych. Słychać w nich troskę o przyszłe pokolenia i o to – dopowiadamy sobie na marginesie – co zostawimy im w spadku. Pobrzmiewa w nich echo skrajnego indywidualizmu, który przebija się przez pancerz samotności i niezrozumienia. Karol Maliszewski próbuje zdefiniować wierszem pojęcie tożsamości i zostawia nas z płynnością pojęć i stanów skupienia. 

Wstępna cześć pod tytułem Zwierzę nieK. Maliszewski, Silnik na trawie, Wrocław 2022. Wszystkie cytaty według tego wydania.[1] mieści w sobie wiersze skrótowe, urwane, niedopowiedziane, zostawione na stronie. Toczy się w nich spór o pozostanie sobą. O umiejętne odpychanie arbitralnych narracji, które próbują stłamsićbądź podporządkować sobie pojedyncze ja. Maliszewski, pracując na językach redukcji, mówi nam o tym, że trudno znaleźć odpowiedni kontekst dla swojej prawdy. Czytam te wersy jako blamaż reprezentacji, jako fiasko artykulacji, która nie trafia pod odpowiednie strzechy. Bohaterem tych wierszy, pozostających często w wewnętrznych stuporach, jest everyman. Poeta łączy ze sobą plany: eschatologiczny (choć bywa zupełnie przesłonięty kolokwialnością języka) z egzystencjalnym:

z samego rana obraz
boga: zbiera kwiaty
na łące i nie pamięta,
co kiedyś robił
i jak był wysoko,

nawet już nie tęskni

2.

Pojawiają się pytania na styku wersów: gdzie zaczyna się i skąd początek bierze autonomiczny głos? Kto o tym decyduje? Rynek, dieta, granica, pokolenie – słowa klucze. Emblematy dni dzisiejszych i następnych. Wiersze-telegramy (a może lepiej: zagłuszone sprawozdania) dające wyraz mieliznom mentalnym i obyczajowym Anno Domin i 2022. Poezja niedomówień i niedopowiedzeń. Jakby jej autor nie wierzył w ostateczne przesłania, jakby bał się, że sens ładnie skrojonej frazy wyparuje, kiedy utknie w rutynowej poprawności mowy ojczystej. Czytam te kadry i sekwencje kolejny raz. Zastanawiam się, w co się to składa poecie, co chciał nam powiedzieć? Do czego Karolowi Maliszewskiemu potrzebna jest poezja? 

Nie cudza, rzecz jasna, bo to wiemy – są na to dowody, liczne świadectwa. Ale idzie mi o to: w czym pomaga mu jego wiersz albo co komplikuje? Może po to, żeby opowiedzieć świat ludzi zamkniętych w swoich informacyjnych bańkach, odwróconych do innych plecami, którzy skazują się na falsyfikowanie samych siebie. Wiersz jest potrzebny poecie, aby móc odpocząć od literatury, zostawić za sobą znużenie, pielęgnować w sobie czystą możliwość, a nawet złudzenie. Poezja jako możliwość odniesienia się do wszystkiego. Jako szansa na napisanie wszystkiego, jak w wierszu *** [chwilę odpocząć…]: 

chwilę odpocząć
od literatury
i jej komandosów,

zanurzyć się w pustkę
kartki

Być może dlatego poeta stawia na absolutne minimum treści, rezygnuje z kropek, nie domyka puent, nie stosuje żadnej ostatecznej klauzuli. Pozostawia wiersze w naszych rękach. A jednocześnie daje charakterystykę dnia dzisiejszego – odartego ze złudzeń, zorientowanego tylko na własny interes, rozumiejącego despotycznie wulgarne komunikaty, nieegzaltowanego odświętnym kursem języka, niezainteresowanego człowiekiem. Maliszewski, nawet gdy ironizuje czy dworuje, to i tak nie rezygnuje z podstawowej dyspozycji swojego wiersza, czyli smutku nie do udźwignięcia. 

A jeszcze ten tytuł – Silnik na trawie. Mechaniczne serce (wybebeszone z motoru) dogorywające na planie natury. Technika dokonująca żywota na łonie przyrody? A może natura na technologicznych dopalaczach? Czy chodzi o serce, czy o zmechanizowanego człowieka, który wspomaga percepcję innym punktem widzenia, czerpiąc z zasobów natury? Same dylematy i rozjazdy, rozstaje dla wyobraźni – pułapki liryczne Maliszewskiego. Łowy na krytyczne wiersze.I kadry, jak w wierszu *** [kopciuszku…], aresztujące oko czytającego:

kopciuszku,

twoje gniazdo pod fotowoltaiką
jest w porządku,

żaden kot cię tam nie dojrzy,
nieźle to wymyśliłeś

3.

Poezja ma pielęgnować niestrudzoną ciekawość świata, ma odświeżać spojrzenie. Taką szansę widzi w niej dla człowieka autor Piosenki o przymierzaniu. Te wiersze bywają kontradykcją wobec próżności dzisiejszych targowisk, na których kupczy się wąskim horyzontem i licytuje głupotę, gdzie adoruje się cielca mizerii. 

Druga część tomu składa się z wierszy mieszczących się pod afiszem: Miałem na końcu. Większa część wersów składa się tu na widzenia, impresje, powidoki, kurz wzniecony na ścieżce, obraz osadzający się w kontekście… Ale jest miejsce na rzut oka poza nawias. Daje się odczuć obniżony nastrój widzącego. Emocje puszczone samopas. Wiersze niczym pisklaki wypadające z gniazd i rozbijające się o bruk. Wiersze rozliczające depresje z ich spustoszeń. Mające mocno otwarte oczy. Widzące, co jest na rzeczy. Gramolące się z wolna na światło, oddalające upiorne zwątpienia. To poezja godzenia się na siebie samego jako na największy ciężar u nogi. Zbliżanie się do prawdy może powodować pogłębiające się zwątpienie, a ignorowanie pustych przebiegów i tak nie uchroni nas od ostatecznej ściany. Przejmujące wiersze, w których coś się kończy, a nic się zaczyna, na przykład Harry Potter szykuje się na śmierć [sic!]: 

Wszystko się skończyło.

Być może coś się zaczęło,
ale mało nas to obchodzi.

Jedne z najlepszych, jakie napisał Karol Maliszewski. Ból cierpiącego człowieka skrytego w opowieściach o pozornie czymś innym. Zero epatowania własną prostracją, żadnych prób malwersowania rozpaczą, onanizowania się brakiem szans na lepsze perspektywy. Maliszewski jako poeta opowiada się za instynktem i intuicją. Nieartykułowanymi sposobami prowadzenia się przez czas, jak w wierszu Praca: 

Ponad milion osób
zagląda w tej chwili w lustra
i choć wzdryga się,
to nie cofa,

starannie myje zobaczonego ducha,
wysyła go do pracy,

a ten w przerwie śpiewa
„duch pracuje na okrągło”,
odwijając z papieru zeschłą kromkę,
kaszle pojednawczo

i wszystko wraca do normy.
Czujemy, że życie jest coś warte.  

4.

Karol Maliszewski napisał wiersze o napastliwości naszych czasów, ich nieomylnych sądach, o wielkich trudnościach towarzyszących dokonaniu choćby drobnej korekty własnego punktu widzenia, o autorytarnych autochtonach, którzy weszli w rolę nieomylnych trybunów. Wiersze o świecie, w którym cierpimy na niedostatek uwagi, choć zadręczamy się ponad miarę ekshibicjonizmem licznych wersji nas samych. To poezja krańcowego wyczerpania wrażliwości. Ale na swój sposób krzepiąca. W swojej rozpaczy niezwykle liryczna i szlachetna. Świetnie skrojona, z językową kindersztubą wyniesioną z domu z kulturalnym drylem. Jeśli wolno komentować ją samochodową nomenklaturą, to jest to twórczośćgładko wchodząca na obroty i trzymająca je w kolejnych biegach. 

K. Maliszewski, Silnik na trawie, Wydawnictwo Warstwy, Wrocław 2022.