Nowy Napis Co Tydzień #243 / Przeciw entropii, przeciw arkadii. O pisarstwie Zygmunta Haupta
Zachęcamy do pobrania książki Andrzeja Niewiadomskiego Przeciw entropii, przeciw arkadii. O pisarstwie Zygmunta Haupta, bezpłatnie w pliku PDF. Książkę w formie tradycyjnej można zakupić w e-sklepie Instytutu Literatury.
Autor – jednocześnie wybitny badacz literatury i pisarz – oddał do rąk czytelnika monografię, która urzeka nie tylko lotnym, giętkim stylem, ale także przenikliwością obserwacji i pomysłowością analityczno-interpretacyjną. Unikając metodologicznego dogmatyzmu i apodyktycznych klasyfikacji, badacz słusznie podkreśla hybrydyczność pisarstwa Haupta, wymykanie się jego utworów ciasnym oczkom sieci pojęć gatunkowych lub tematycznych. Zarazem jednak monografista nie uchyla się od swego zasadniczego obowiązku: proponuje intrygującą hipotezę interpretacyjną, zapraszając czytelnika do detektywistycznej podróży w głąb tekstów. Jak nietrudno się domyślić, pod piórem wytrawnego interpretatora wyprawa ta staje się pasjonującą intelektualną przygodą. Zasadnicza teza pracy, mówiąca, iż „cała twórczość Haupta wymierzona jest przeciw entropii i unifikacji” nie tylko stopniowo obrasta gęstą pajęczyną poszlak, ale i poparta jest murem trudnych do podważenia dowodów. Nabieramy przekonania, że istotnie stanowi ona klucz do zrozumienia zasadniczych właściwości rozmaitych elementów Hauptowego dzieła i jego pisarskiej strategii. Że pozwala zrozumieć to, w jaki sposób pisarz kształtuje przestrzeń i czas w swoich opowiadaniach, jak kreuje bohaterów, w jakiej mierze korzysta z danych autobiograficznych, a wreszcie – jak kształtuje styl wypowiedzi, bo u Haupta „bogactwo tego świata przekłada się na bogactwo form artystowskiego opisu”.
Streszczenie
Twórczość prozatorska Zygmunta Haupta stanowi trudne wyzwanie interpretacyjne. Nie można w stosunku do niej zastosować jedynie klucza autobiograficznego, choć znajomość biografii pisarza niewątpliwie pomaga w rozumieniu wielu elementów jego dzieł. Można także czytać je, zwracając uwagę na antynomiczny charakter światopoglądu twórczego, charakterystyczny dla literatury nowoczesnej. Wysuwającą się na plan pierwszy sprzecznością w prozie Haupta jest rywalizacja entropii i arkadii. Utwory autora Pierścienia z papieru daleko odbiegają od wzorca gatunkowego opowiadania i są raczej rezultatem zderzenia konwencji paraopowiadania i eseju. Koncentrują się na szczegółach, incydentach, zdarzeniach wytrącających jednostkę z normalnego trybu percepcji; pisane są przeciw powszechności ujednolicających wszystko doświadczeń, a jednocześnie unikają pułapek arkadyjskiego azylu czy mityzującego spojrzenia na rzeczywistość. Proza Haupta funkcjonuje pomiędzy tymi biegunami, pozostaje też zawieszona między lokalnością i uniwersalizmem, między „ja” i „nie-ja”, sztuką i „życiem”. Jej leksykalne i stylistyczne bogactwo oraz wyrafinowana kompozycja utworów (analizowane tu na przykładzie Ogrodu Jezuickiego, „Dziewczynki z nóżkami na księżycach” i Lutni) sytuują ją w obrębie najwybitniejszych dokonań polskiej literatury (nie tylko emigracyjnej) XX wieku.
