Czytelnia / Józef Wittlin

Józef Wittlin (ur. 17 sierpnia 1896 w Dmytrowie, zm. 28 lutego 1976 w Nowym Jorku) – polski poeta, prozaik i tłumacz żydowskiego pochodzenia. Autor powieści, esejów i utworów poetyckich. Współpracownik Radia Wolna Europa. Jego najwyżej cenionym utworem jest powieść Sól ziemi (1935).

Urodził się 17 sierpnia 1896 roku w majątku Dmytrów, leżącym niedaleko granicy Wołynia. Choroba matki spowodowała, że rodzina musiała przeprowadzić się do Lwowa, gdzie w latach 1906–1914 Józef Wittlin uczęszczał do VII gimnazjum klasycznego. Zadebiutował w tamtejszej gazetce młodzieżowej „Wici” wierszem pod tytułem Prolog. W sierpniu 1914 roku Wittlin wstąpił do ochotniczej formacji wojskowej Legion Polski; oddział ten jednak został rozwiązany ze względu na odmowę złożenia przysięgi rządowi austriackiemu. W 1915 roku Wittlin udał się do Wiednia, gdzie uzyskał maturę i rozpoczął studia filozoficzne. W 1916 roku wstąpił do armii austriackiej. Został wcielony do piechoty, jednak niedługo przed wymarszem na front włoski zachorował na szkarlatynę. Choroba uniemożliwiła mu bezpośredni udział w walkach, służbę wojskową odbywał poza frontem, między innymi jako tłumacz w obozie włoskich jeńców. W tym czasie pracował nad rozpoczętym już w szóstej klasie gimnazjum przekładem Odysei.

Jako Żyd zmienił wyznanie stając się członkiem Kościoła katolickiego. W 1918 roku, po zwolnieniu z wojska Wittlin udał się do Lwowa, gdzie kontynuował studia filozoficzne i polonistyczne, oraz podjął pracę nauczyciela w prywatnych gimnazjach.

W latach 1920–1922 związany był z czasopismem ekspresjonistów „Zdrój”, w którym ukazały się jego Hymny (1920). Nie był jednak silnie zaangażowany w działalność ekspresjonistyczną – nie pisał tekstów teoretycznych i programowych, a po latach krytykował ruch za próby reformowania rzeczywistości za pomocą abstrakcyjnych środków.

W 1922 roku Wittlin przeprowadził się do Łodzi. Pracował tam jako kierownik Teatru Miejskiego. Założył także wraz z Henrykiem Barwińskim szkołę dramatyczną, w której sam wykładał, pisywał również recenzje teatralne dla „Głosu Polskiego”. W 1927 roku przeprowadził się do Warszawy, gdzie związał się ze środowiskiem skamandrytów. Pomiędzy 1929 a 1932 roku mieszkał we Francji, gdzie zbierał materiały do powieści Sól ziemi. Również we Francji przebywał pisarz w momencie wybuchu II wojny światowej. Udało mu się sprowadzić tam żonę i córkę. Początkowo mieszkali w Paryżu, jednak po ataku III Rzeszy na Francję przenieśli się na południe, do nieokupowanej części kraju. W 1940 roku po klęsce Francji przedostali się do Portugalii, a następnie w 1941 roku wyemigrowali do Stanów Zjednoczonych.

Wittlinowie zamieszkali w Nowym Jorku. Pisarz pracował tam jako redaktor w „Tygodniowym Przeglądzie Literackim Koła Pisarzy z Polski”, brał również udział w publikacji anglojęzycznej antologii polskiej myśli demokratycznej, wydanej w 1943 roku. Po wojnie, w latach 1946–1947 utwory emigracyjne publikowano w Polsce (m.in. w „Kuźnicy” i „Tygodniku Powszechnym”), jednak w 1952 roku Wittlin nawiązał współpracę z Radiem Wolna Europa, a następnie w 1956 roku podpisał apel o niepublikowanie w Polsce, skierowany do pisarzy na emigracji

Wittlin zmarł w Nowym Jorku 28 lutego 1976 roku.

Twórczość:

• Hymny (1920),
• Wojna pokój i dusza poety (1925),
• Ze wspomnień byłego pacyfisty (1929),
• Etapy (1933),
• Sól ziemi (1935),
• Mój Lwów (1946),
• Orfeusz w piekle XX wieku (1963),
• Poezje (wyd. pośmiertne, 1978),
• Walka o sławę: korespondencja. Witold Gombrowicz, Józef Wittlin, Jarosław Iwaszkiewicz, Artur Sandauer (1996).