Nowy Napis Co Tydzień #058 / Moralna strona ludzkiego bytu. O twórczości Józefa Wittlina

Książka jest opracowaniem twórczości literackiej Józefa Wittlina (1896–1976), prozaika, poety i eseisty, od 1939 roku przebywającego na emigracji. Spuścizna autora omawiana jest w porządku wyznaczanym przez tematykę jego pisarstwa. W dziełach istotną pozycję zajmuje problematyka zła moralnego i fizycznego, odwiecznie obecnego w ludzkim świecie, lecz w cywilizacji nowoczesnej przyjmującego wyjątkowe formy i rozmiary. Odpowiedzi na kwestię zła poszukuje pisarz na drodze refleksji społecznej, ale przede wszystkim – antropologicznej i metafizycznej. Etyka, za jaką się opowiada, nie ma charakteru konfesyjnego, pozostaje jednak w związku z wartościami chrześcijańskimi (dobro, pokora, przebaczenie, współczucie), a wzorcem moralnym pozostaje św. Franciszek z Asyżu, którego dzieje wskazują na mądrość układania stosunków międzyludzkich w zgodzie z dewizą „pokój i dobro”. W podobny sposób pojmuje Wittlin zadania literatury: nie jest ona powołana do pełnienia misji religijnej, dokonywania w imieniu czytelnika rozstrzygnięć ani ferowania wyroków. Jej rola polegać powinna na budzeniu moralnej wrażliwości czytelnika i jego etycznej samodzielności; jednym z ważnych środków literackich wiodących do tego celu jest szeroko wykorzystywana przez Wittlina ironia. Istotną rolę literatury widział także Wittlin w pełnieniu przez nią funkcji mitu: przynoszeniu odpowiedzi na ponadczasowe pytania, jakie stawia sobie każdy człowiek, i oswajaniu na tej drodze konkretnego ludzkiego doświadczenia przez wskazanie na jego uniwersalny wymiar.