Nowy Napis Co Tydzień #097 / Najnowszy raport o stanie czytelnictwa w Polsce

Biblioteka Narodowa opublikowała najnowszy raport o stanie czytelnictwa w Polsce. Na zadawane od blisko trzech dekad pytanie o czytanie w całości lub fragmencie co najmniej jednej książki w ciągu 12 miesięcy poprzedzających badanie twierdząco odpowiedziało 42% respondentów. To najlepszy wynik od sześciu lat. Oznacza wzrost o 3 % w skali roku i o 5 % w skali dwóch lat. Na razie można mówić o powodach do ostrożnego optymizmu.

Wspieranie rozwoju czytelnictwa jest jednym z priorytetów Ministerstwa Kultury, Dziedzictwa Narodowego i Sportu. „Rozbudzanie zainteresowań czytelniczych jest ważne już od najmłodszych lat. Dlatego od kilku lat realizujemy takie projekty jak „Mała książka – wielki człowiek”, które przybliżają najmłodszym bogactwo i piękno literatury, wspierając ich rozwój intelektualny, emocjonalny i społeczny. Na Narodowy Programu Rozwoju Czytelnictwa na lata 2021-2025 z budżetu państwa planujemy przekazać o 180 mln więcej w stosunku do poprzedniej edycji. Rozbudowujemy  i modernizujemy biblioteki, wspieramy wydawanie wartościowych pozycji literackich – polskich i tłumaczeń. Te wszystkie działania przyczyniają się do tego, że mamy dziś powody do ostrożnego optymizmu. Nie oznacza to jednak, że możemy spocząć na laurach. Wręcz przeciwnie, widzimy wyraźnie, ile jeszcze pracy nas czeka w obszarze promowania czytelnictwa, rozbudzania mody na czytanie. Natomiast te wyniki wskazują, że nasze działania mają sens i przynoszą efekty” – podkreśla wicepremier, minister kultury, dziedzictwa narodowego i sportu, prof. Piotr Gliński.

Prof. Gliński zwraca uwagę, że w ciągu ostatnich sześciu lat MKDNiS uratował przed likwidacją dwa bardzo ważne polskie wydawnictwa – Państwowy Instytut Wydawniczy oraz Polskie Wydawnictwo Muzyczne – które zostały przekształcone w państwowe instytucje kultury. PIW pozostaje jednym z najważniejszych na krajowym rynku wydawców polskiego i światowego piśmiennictwa, eseistyki,  pozycji historycznych oraz dzieł krytycznych. PWM wydaje przede wszystkim dzieła muzyki dawnej i współczesnej, repertuar polski i światowy, nuty przeznaczone dla amatorów i specjalistów, ale również publikacje o charakterze pedagogicznym, naukowym i popularnym. W 2019 r. minister kultury powołał Instytut Literatury, którego zadaniem jest wspieranie twórców literatury niekomercyjnej i który wydaje pozycje z zakresu wysokoartystycznej prozy i poezji polskiej i światowej. „Także inne instytucje kultury poprzez swoje pozycje wydawnicze, które często prezentują najwyższy poziom merytoryczny i edytorski, również pozytywnie oddziałują poziom czytelnictwa” – ocenia wicepremier Gliński.

Projekt „Mała książka – wielki człowiek”

Projekt „Mała książka – wielki człowiek”, realizowany przez MKDNiS i Instytut Książki, wspiera wspólne, rodzinne czytanie już od pierwszych miesięcy życia dziecka. Darmowe Wyprawki Czytelnicze otrzymują rodzice na oddziałach położniczych, przedszkolaki odwiedzające biblioteki publiczne, a także uczniowie rozpoczynający naukę w szkole podstawowej. W każdej wyprawce znajduje się m.in. wyjątkowa książka – antologia tekstów polskich autorów, dostosowanych do potrzeb rozwojowych dzieci i wzbogacona ilustracjami polskich artystów. W ramach programu zostało już rozdanych prawie 2 miliony Wyprawek Czytelniczych. Szacunkowo, poczynając od 2020 roku, przekazywanych jest ponad 1 mln książek rocznie, co czyni projekt „Mała książka – wielki człowiek” największym tego typu w Europie i jednym z największych na świecie.

Narodowy Program Rozwoju Czytelnictwa

Narodowy Program Rozwoju Czytelnictwa 2.0 na lata 2021-2025 to największy – z uwagi na skalę oddziaływania finansowego – program wieloletni Ministerstwa Kultury, Dziedzictwa Narodowego i Sportu, przygotowany we współpracy z Ministerstwem Edukacji Narodowej. Planowany budżet Programu wynosi ponad 1,1 mld zł, w tym 635 mln zł pochodzących z budżetu państwa, co oznacza wzrost zaangażowania budżetu państwa o 180 mln zł względem edycji programu na lata 2016-2020. Program ma na celu poprawę stanu czytelnictwa w Polsce poprzez wzmacnianie roli bibliotek publicznych, szkolnych i pedagogicznych jako lokalnych ośrodków życia społecznego, stanowiących centrum dostępu do kultury i wiedzy. Przyjęcie uchwały planowane jest w II kwartale 2021 r.

Programy Ministra

Promocji czytelnictwa służą także Programy Ministra, m.in. Literatura (dofinansowanie wydań wartościowej literatury), Czasopisma (wsparcie dla czasopism kulturalnych i humanistycznych), Partnerstwo dla książki (program wzmacniający pozycje bibliotek i księgarń) i Promocja czytelnictwa (dotacje na festiwale, wydarzenia i inne inicjatywy proczytelnicze). W ramach Programów dofinansowanie otrzymują m.in. wartościowe, niekomercyjne publikacje literatury polskiej i światowej, debiuty pisarskie, czyli pierwsze publikacje w formie książkowej (drukowanej lub w formie e-booka) autorów piszących w języku polskim, pisarze, którzy adresują swoją twórczość do dzieci i młodzieży, projekty podnoszące poziom świadomości literackiej oraz promujące najbardziej znaczące zjawiska literatury współczesnej. Ze wsparcia mogą korzystać zarówno instytucje kultury, organizacje pozarządowe, jednostki samorządu terytorialnego, podmioty gospodarcze, jak i osoby prawne.

Sprawa zerowego VAT na książki

W 2020 roku Polska wystąpiła do Rady Unii Europejskiej o umożliwienie wprowadzenia do systemów podatkowych krajów UE preferencyjnej stawki 0% VAT na książki i czasopisma. MKDNiS współpracuje w tym zakresie z Ministerstwem Finansów. Dzięki staraniom Polski, udało się doprowadzić do tego, że w aktualnej propozycji nowelizacji dyrektywy VAT przedstawionej przez prezydencję portugalską książki i czasopisma zostały uwzględnione wśród bardzo wąskiej grupy kategorii, do których państwa członkowskie miałyby możliwość stosowania 0% stawki VAT po przyjęciu i wejściu w życie reformy unijnego systemu stawek VAT.

Wsparcie dla księgarń

W MKDNiS dobiegają końca prace nad programem, którego celem byłoby wsparcie małych niezależnych księgarń nie tylko kluczowego jako elementu rynku książki, ale także z uwagi na ich kulturotwórczy charakter i uzupełniającą względem bibliotek rolę w zapewnianiu dostępu do kultury literackiej. Szczegółowe założenia programu, który stanowić ma również pomoc w obecnej trudnej sytuacji epidemicznej, są w trakcie uzgadniania.

Jak czytają Polacy?

Czytanie książek nadal częściej i chętniej praktykowane jest w formie papierowej niż cyfrowej.
Jako podstawowe źródła pozyskiwania książek czytelnicy wskazali: zakup (45%, wzrost o 4 %), pożyczenie od znajomego (32%, spadek o 3 %), prezent (34%, wzrost o 3 %). Na następnych pozycjach znalazło się wypożyczenie z bibliotek (23%) i własny księgozbiór (20%). Zauważalny jest relatywnie wysoki odsetek czytelników korzystających z książek udostępnianych w formie streamingu w ramach opłaty abonamentowej (28%).

Najczęściej czytana jest tzw. literatura sensacyjno-kryminalna (24%), popularna (20%),
ale też biografie, wspomnienia czy książki historyczne dotyczące XX wieku (19%).

Raport „Stan czytelnictwa w Polsce w 2020 roku” dostępny jest na stronie www.bn.org.pl