Minęło 10 lat od śmierci Poety. Wielu krytyków uważa, że okres tuż po śmierci twórcy jest „czasem czyśćca”, czyli zmniejszonego zainteresowania, jeśli nie przykrego zapomnienia. Z dziełem Zbigniewa Herberta dzieje się jednak coś przeciwnego.
Po pierwsze „Herbert pisze wciąż jeszcze” – jak powiedział Aleksander Fiut. Dzięki miłującym go Redaktorom ukazuje się drukiem nieznana – a ogromna! – spuścizna, która uzupełnia dotychczasowe dzieło. Ryszard Krynicki przygotował „prywatną mitologię” to znaczy Króla mrówek (2001 i 2008) oraz wiersze zebrane z publikowanych tomów, a wkrótce mają się też ukazać wiersze rozproszone. Paweł Kądziela w tomie Węzeł gordyjski (2001 i 2008) opublikował potężny zbiór artykułów, felietonów i recenzji z gazet i czasopism. Rekordzistka – Barbara Toruńczyk – przedstawiła Labirynt nad morzem (2000) i dwa tomy utworów rozproszonych (w tym juwenilia) lub pierwodruków publikowanych w „Zeszytach Literackich” (Mistrz z Delft oraz Głosy Herberta), a także wydała opracowane przez Henryka Citko wywiady pod wspólnym tytułem Herbert nieznany. Rozmowy (2009). Z juweniliów ukazały się – w wydawnictwie z Gdyni, bez zgody spadkobierców – tom młodzieńczych erotyków Podwójny oddech. Prawdziwa historia nieskończonej miłości (1999) oraz Listy do Muzy to znaczy Haliny Misiołkowej (2000). Jacek Kopciński opracował nowe – uzupełnione o słuchowisko Maja – wydanie Dramatów, z obszernym i niezwykle kompetentnym komentarzem. Jeśli dodamy do tych pozycji dziewięciotomowy (dotychczas) zbiór korespondencji, to widać, jak pełna była szuflada Poety i jak liczne skarby zawiera zdeponowane w Bibliotece Narodowej archiwum, które nota bene od 2009 roku posiada ogólny katalog.
Opublikowano także albumy z rysunkami Poety – Apostoł w podróży służbowej. Prywatna historia sztuki Zbigniewa Herberta (J.M. Ruszar, BPC 2006), Podróże Pana Cogito/Mr Cogito’s travels (Dorota Pieńkowska, 2008) i Znaki na papierze (Henryk Citko, 2008), które ukazują ważną cechę metody pracy nad esejami, to znaczy system notatek-szkiców, przygotowujących powstanie tekstów o dziełach sztuki i podróżach. Można je było także oglądać podczas kilku wystaw organizowanych przez Muzeum Literatury oraz Warszawski Festiwal Poezji im. Z. Herberta oraz w Galerii OPUS we Wrocławiu (2006).
Publiczność miała także okazję zapoznać się z tzw. półkownikiem, czyli zatrzymanym przez cenzurę filmem Listy naszych czytelników oraz wysłuchać muzyki Zygmunta Mycielskiego do wierszy Herberta. Powstało sporo filmów i programów telewizyjnych, a rekordzistą wśród producentów jest Piotr Załuski, który rozpoczął swe pięcioodcinkowe dzieło na podstawie Barbarzyńcy w ogrodzie jeszcze za życia Poety, a w 2006 roku nakręcił film Herbert – fresk w kościele. Z innych pozycji warto wymienić W sercu ukrył miasto Lwów Jerzego Morawskiego, głośny dokument Obywatel poeta Jerzego Zaleskiego i mało znany niemiecki film dokumentalny L. Dietzen Zbigniew Herbert w Berlinie oraz Herbert. Errata do biografii w TVP1 (2008). Radio Kraków wspólnie z Wydawnictwem a5 wydało archiwalne nagrania Zbigniew Herbert czyta swoje wiersze (reż. Romana Bobrowska, 2007).
Po drugie, lawinowo rosną książki poświęcone twórczości autora Elegii na odejście. Aktualna bibliografia znajduje się na końcu niniejszego tomu, więc zadowolmy się ogólną uwagą, że dotychczas wydano ponad 20 książek autorskich i 10 zbiorów szkiców, a pisma fachowe poświęciły twórczości Herberta 8 numerów specjalnych i kilka wkładek. Pojawiło się kilka książek wspomnieniowych, a w związku z zatrzęsieniem sesji i konferencji w Roku Herberta, wiele pokonferencyjnych publikacji czeka na wydanie. Dodajmy do tej statystyki 12 pozycji Biblioteki Pana Cogito, a będziemy mieli obraz naukowej pasji, jaką wzbudza Poeta. Większość z tych publikacji ukazała się po śmierci autora Martwej natury z wędzidłem.
Józef Maria Ruszar
