Wydawnictwa / Biblioteka Pana Cogito / Jakże samotny na niepewnej drodze! O tłumaczeniach literatury polskiej

Justyna Pyzia, Józef Maria Ruszar
Od Redakcji

Podążając za wskazówką znakomitego tłumacza literatury polskiej na język portugalski, Marcelo Paivy de Souzy, niniejszy tom powinien zostać zadedykowany św. Hieronimowi, patronowi tłumaczy.

Na niniejszą książkę składają się artykuły i szkice, których autorzy na podstawie własnych poszukiwań i praktyki translatorskiej przedstawiają problematykę przekładoznawczą, rolę tłumacza i skomplikowane kwestie językowe, jakie napotyka on w swojej pracy, a także relacje między autorem a jego reprezentantem w obcej kulturze. Tłumacz konfrontuje twórczość powstałą w jednym języku i jednej kulturze z drugim językiem i drugą kulturą, a także tworzy narzędzia potrzebne do krytycznego opisu owej twórczości. Nie sposób zaprzeczyć tezie, że istniejemy w języku, który współtworzy i przekształca rzeczywistość. Namysł nad językiem to namysł nad naszym istnieniem w świecie. Kwestia ta nie jest nowa, wprost przeciwnie, nieustannie i na nowo rozważana, ale wciąż pasjonująca, każde wyzwanie translatorskie jest bowiem unikatowe.

Artykuły zawarte w tomie dotyczą wielu przekładanych autorów (między innymi Tadeusza Różewicza, Andrzeja Bursy, Rafała Wojaczka, Zbigniewa Herberta, Bolesława Leśmiana, Witolda Gombrowicza czy Wisławy Szymborskiej), liczne są również analizowane języki tłumaczeń, w tym portugalski, słowacki, włoski, angielski, bułgarski i czeski. Otwierający tom tekst Marcelo Paivy de Souzy ukazuje nie tylko problemy z tłumaczeniem konkretnego wiersza (Colantonio – S. Gierolamo e il leone), ale również rekonstruuje Herbertowską postawę wobec sztuki translatorskiej. Drugi artykuł, autorstwa Jewgienija Wasyliewa, analizuje długą i skomplikowaną historię tłumaczeń poezji Zbigniewa Herberta (także w obliczu wrogiej postawy władz radzieckich i oficjalnego literaturoznawstwa wobec twórczości polskiego poety) na język rosyjski, wykonanych przez Władimira Britaniszskiego oraz Iosifa Brodskiego. Brazylijski uczony Piotr Kilanowski obrał inną metodologię, wychodząc od szczegółu i zmierzając do kwestii ogólnych: przyjrzał się obecności i znaczeniom symbolicznym świerszcza w utworach Herberta (na tle poezji i kultury polskiej), w tym kontekstom kulturowym przemian świerszcza w cykadę, co posłużyło do rozważań dotyczących kwestii udomowienia i egzotyzacji w tłumaczeniu. Z kolei Jana Juhásová w swoim artykule koncentruje się na porównaniu postaci wykreowanych przez dwóch poetów, słowackiego Rudolfa Juroleka i polskiego Zbigniewa Herberta, wskazując na liczne podobieństwa w sposobie myślenia obu twórców. Następny autor, Kristiyan Yanew, dokonuje przeglądu recepcji twórczości Tadeusza Różewicza w Bułgarii w ostatnim półwieczu. Autorka ukraińska Ludmiła Berbenec’ zaś skupia się w swoim tekście na istotnych jej zdaniem dla pełnego zrozumienia twórczości Wisławy Szymborskiej, „wyklejankach” i „rymowankach” tworzonych przez poetkę, odczytując utwory polskiej noblistki w kontekście intermedialnym, w odniesieniu do terminu „obraztekst” wprowadzonego przez Williama Johna Thomasa Mitchella. Młoda badaczka Uniwersytetu Padewskiego i Uniwersytetu Ca’ Foscari w Wenecji Francesca Fratangelo podjęła z kolei próbę zaprezentowania niektórych poetyckich aspektów twórczości Bolesława Leśmiana mogących sprawiać trudności tłumaczom. W swoim studium komparatystycznym Petr Ligocký wskazuje natomiast analogie między twórczością polskich i czeskich poetów przeklętych drugiej połowy XX wieku: Andrzeja Bursy, Rafała Wojaczka, Egona Bondego, Milana Kocha. Tom zamyka tekst Nadziei Bąkowskiej, która przedstawia relację między czterema wersjami językowymi dramatu Operetka (1966) Witolda Gombrowicza – polską, angielską, włoską i francuską, ze szczególnym uwzględnieniem swoistości poszczególnych przekładów.

Dobór tekstów wchodzących w skład tego tomu miał na celu ukazanie myśli podkreślanej szczególnie przez uznanego tłumacza literatury anglosaskiej Jerzego Jarniewicza, iż przekład nie jest czymś jednoznacznym, możemy bowiem mówić o wielu jego rodzajach, o bardzo swobodnej adaptacji, spolszczeniu, przekładzie autoryzowanym aż po przekład przez język trzeci i przekłady filologiczne, czyli dosłowne. Świadomość tej różnorodności jest podstawą dyskusji na temat przekładu i analizy poszczególnych przypadków.

Redaktorzy niniejszego tomu mają nadzieję, że prezentowany zbiór nie tylko dołoży kilka wątków dotyczących praktyki przekładu i przyczyni się do lepszego zrozumienia problematyki translatorskiej, ale również ukaże nieprzeczuwane dotąd poziomy interpretacji omawianych tekstów.

Wydawcy: Instytut Literatury, Wydawnictwo Naukowe UKSW
Miejsce i rok wydania: Kraków–Warszawa 2019
Redakcja naukowa: Justyna Pyzia, Józef M. Ruszar
Redakcja językowa: Elżbieta Zarych
Korekta i adiustacja: Alicja Stępniak, Magdalena Merchut
Skład i łamanie: Estera Sendecka
ISBN 978-83-66359-07-9
ISBN 978-83-8090-613-6