Czytelnia / Aleksander Wat

Aleksander Wat, właściwie Aleksander Chwat (ur. 1 maja 1900 w Warszawie, zm. 29 lipca 1967 w Antony) – polski pisarz pochodzenia żydowskiego. Poeta, prozaik, eseista, diarysta i tłumacz z języka rosyjskiego, francuskiego i niemieckiego. W dwudziestoleciu międzywojennym współtworzył polski futuryzm – w 1919 roku współaranżował „pierwszy polski występ futurystyczny”.

Jego ojcem był Mendel Michał Chwat, chasyd i erudyta, zaś matką Rozalia z Kronsilberów. W latach 1911–1914 Aleksander uczył się w rosyjskim gimnazjum rządowym, potem w gimnazjum Jakuba Finkla, a następnie w gimnazjum Rocha Kowalskiego, wraz z Anatolem Sternem, gdzie w 1918 roku zdał maturę. Zaraz po maturze zamierzał udać się do Rosji, aby wspomóc rewolucję, ostatecznie jednak do tego nie doszło. Studiował na Wydziale Filozoficznym Uniwersytetu Warszawskiego w latach 1918–1920 i 1920–1926. Znajdował się wówczas pod dużym wpływem profesora Tadeusza Kotarbińskiego.

W 1918 roku wraz ze Sternem założył w Warszawie grupę futurystyczną; organizowali ekscentryczne wieczory literackie i brali udział w awangardowych wydawnictwach. Wat i Stern redagowali również jednodniówki futurystyczne, między innymi „Tak” (1919), „To są niebieskie pięty, które trzeba pomalować” (1920), „Gga. Pierwszy polski almanach poezji futurystycznej” (1920).

Wat debiutował w 1919 roku poematem JA z jednej strony i JA z drugiej strony mego mopsożelaznego piecyka. W latach 1921–1922 był redaktorem czasopisma „Nowa Sztuka”, a w latach 1924–1925 „Almanachu Nowej Sztuki”. W 1924 roku wstąpił do Związku Literatów Polskich, w 1926 roku przebywał w Paryżu. W tym samym roku ukazało się jego opowiadanie Żyd Wieczny Tułacz, a także zbiór opowiadań Bezrobotny Lucyfer.

W 1927 roku ożenił się z Pauliną Lew, nazywaną Olą.

W 1930 roku stał się członkiem Polskiego PEN Clubu. Od 1932 do 1939 roku poeta pracował jako kierownik literacki wydawnictwa Gebethner i Wolff. Po wybuchu drugiej wojny wyjechał do Lwowa. Tam pracował w redakcji „Czerwonego Sztandaru”. W styczniu 1940 roku został wraz z grupą polskich pisarzy aresztowany przez Rosjan. Był więziony we Lwowie, Kijowie i Moskwie. Potem wywieziono go w głąb ZSRR. W listopadzie 1941 roku zwolniono go na mocy amnestii. Odnalazł wówczas żonę i syna, dotarł do Ałma Aty i został otoczony opieką polskiej ambasady. Po wyjściu Armii gen. Andersa pozostał w ZSRR i pełnił funkcję przedstawiciela rządu londyńskiego w Kazachstanie. W marcu 1943 roku aresztowano go za odmowę przyjęcia radzieckiego paszportu. Z więzienia został zwolniony po około trzech miesiącach, w Rosji sowieckiej przebywał jednak aż do 1946 roku.

Po powrocie do Polski, do 1948 roku, Wat sprawował funkcję redaktora naczelnego Państwowego Instytutu Wydawniczego. W latach 1947–1949 współredagował tygodnik „Odrodzenie”. W latach 1947–1963 zasiadał również w Zarządzie Polskiego PEN Clubu. Drukował w „Kuźnicy” i „Twórczości”.

W okresie stalinowskim zaprzestał aktywnej działalności literackiej. W 1953 roku zapadł na ciężką chorobę, zespół opuszkowy Wallenberga, którą leczył w Szwecji i południowej Francji. W 1957 roku opublikował tom Wiersze, za który otrzymał nagrodę „Nowej Kultury”. Kolejny tom Wiersze śródziemnomorskie wydał już na Zachodzie. Kilkanaście miesięcy pracował we Włoszech jako redaktor polskiej serii w mediolańskim wydawnictwie Umberta Silvy. W latach 1961–1963 przebywał we Francji, w Paryżu i Cabris. W 1964 roku objął posadę asystenta w Center for Slavic and East European Studies na Uniwersytecie Berkeley. Wtedy udzielił Czesławowi Miłoszowi serii biograficznych wywiadów, które ukazały się jako Mój wiek. W następnym roku powrócił do Francji, w celach terapeutycznych wyjeżdżał na Majorkę, gdzie napisał ostatni tom wierszy Ciemne świecidło. Przez cały ten okres nękały go ostre bóle głowy. Z ich powodu 29 lipca 1967 roku popełnił samobójstwo poprzez przedawkowanie leków przeciwbólowych. Został pochowany na cmentarzu Les Champeaux w Montmorency.

Twórczość (wybrana):

• JA z jednej strony i JA z drugiej strony mego mopsożelaznego piecyka, 1920
• Bezrobotny Lucyfer, 1927
• Ucieczka Lotha, 1949
• Wiersze, 1957
• Wiersze śródziemnomorskie, 1962
• Mój wiek, 1977
• Ciemne świecidło, 1968
• Pisma wybrane:
  • t. 1 Świat na haku i pod kluczem, 1985
  • t. 2 Dziennik bez samogłosek, 1986
  • t. 3 Ucieczka Lotha, 1988
• Wiersze wybrane, 1987

Źródła internetowe:

https://pl.wikipedia.org/wiki/Aleksander_Wat

https://culture.pl/pl/tworca/aleksander-wat