Nowy Napis Co Tydzień #084 / „Rzeczy niepokój” (fragment interpretacji)

Rzeczy niepokój to jeden z utworów Baczyńskiego pozostawiający w czytelniku wrażenie zagadki. Rozpoczyna go deklaracja niewiedzy, wypełniają liczne obrazy natury: obłoki, drzewa, ziemia, wierzby w wodzie, kończy zaskakujące wspomnienie o miłości, a zawiła, rwąca się składnia utrudnia prześledzenie toku poetyckiego wywodu łączącego te elementy. Nie ułatwia tego zadania liryczna tonacja nawiązująca do utworów romantycznych i wywołująca aurę tajemnicy. Czym jest tytułowy „rzeczy niepokój”? W jaki sposób wiąże się z opisem przyrody i wygłosem utworu? [...]

„Niepokój rzeczy”, płynność i ruch, tak ważne w kompozycji wiersza, to obrazy energii rozlewającej się dzięki miłości. Powinowactwa z myślą Norwida pozwalają dostrzec pewne zręby koncepcji świata ukrywające się w niejasnych fragmentach poetyckich „Jana Bugaja”. Ten sposób rozumienia rzeczywistości pozwala myśleć o przezwyciężeniu lęku przed śmiercią: „Więc idź, chociażbyś wiedział, że zmierzasz do grobu”. Wygłoszone wezwanie nie przypomina tu już bezradnego głosu „smutnego dziecka”. Ze względu na wzniosły i pełen pewności ton orędzie mogłoby stać się wariantem któregoś wersu Przesłania Pana Cogito Herberta. Z obu tekstów bije podobna, dobitnie wyartykułowana niezłomność. To właśnie przejście „przez trwogę”, wzrastanie dzięki „zapatrzeniu” dają siłę na wzniesienie się w górę przypominające lot. Z tej perspektywy zarówno kataklizm, jak i ocalenie wydają się już mało istotne („Wtedy ziemia się skurczy, aż za wąska stopom / będzie chmura – na przekór arkom i potopom”). Spojrzenie „znad trawy” nie daje tej mądrości i spokoju osiągniętego dzięki zrozumieniu całości. Na tym polega przecież różnica w zarysowanych dwóch życiowych postawach ukierunkowanych na to, co materialne („żądza”) i duchowe („zapatrzenie”).

Perspektywę wiersza Baczyńskiego można znacząco poszerzyć o inne teksty zawierające podobne spojrzenie z góry, lot kogoś przypominającego anioła raczej niż człowieka, ponieważ „jest już niemal nieobecny” na ziemi, jakby „już złożył ofiarę i patrzył na siebie z drugiej strony istnienia”J. Błoński, Pamięci anioła [w:] tegoż, Romans z tekstem, Kraków 1981, s. 50.[1]. Ta „druga strona istnienia” pozwala dopiero zrozumieć świat i obecne w nim cierpienie. Zestawienie Rzeczy niepokoju z innymi wierszami uświadamia, że pokonanie „dziecięcego” smutku nie było aktem jednorazowym, ale stale na nowo podejmowanym. Poezja Baczyńskiego to ciągłe próby odnajdywania sensu, wykraczania poza ból, chaos i śmierć. Przybrały one w analizowanym wierszu kształt tajemnicy odsłanianej w licznych obrazach i zarazem zachowującej swój pociągający czytelnika urok przez utrzymanie wrażenia nieoczywistego sekretu. Przewodnikiem w odkrywaniu prawdy i ocalenia uczynił „Jan Bugaj” (i to nie pierwszy raz, jak dowodzi tego Przemysław Dakowicz)P. Dakowicz, „Za drugą, trzecią skonów metą”. Baczyński czyta Norwida, „Literaturoznawstwo” 2010, nr 1, s. 86–106.[2] Norwida, choć wiersz wykracza poza norwidowskie inspiracje. Wydaje się bliższy późniejszym poszukiwaniom twórców dwudziestowiecznych – Miłosza, Różewicza, Herberta czy też Krynickiego, którzy próbują uchwycić w poetyckiej sieci przeczuwane i trudne do nazwania „coś” obecne w świecie. O ile jednak Miłosz przeżycie to interpretuje jako doświadczenie pustki, przed którym chciałby uciec lub mu zaprzeczyć, powiedzieć, że „tego we mnie nie ma”, o tyle Baczyński dostrzega w „niepokoju rzeczy” ciągły ruch, szansę zjednoczenia, pogodzenia sprzeczności. Drogą tego pojednania jest miłość. Miłość ocalająca sens, której – jak dowodzą inne wiersze Baczyńskiego – ciągle powinno być więcej. Jej wzrastanie to konieczność, by móc „nazwać wreszcie czas miłością” (U niebios rozkwitających, UZ I 337) czy, mówiąc inaczej – przekroczyć go pomimo wszechobecnej wojny i nienawiści: „z tych miłości mocno rośnie / przez te czasy, nad te czasy, / ponad nami – czas miłości” (*** [Tych miłości, które z nami…], UZ II 100).

Zastosowane skróty:

UZ - Krzysztof Baczyński, Utwory zebrane, oprac. A. Kmita-Piorunowa, K. Wyka, t. I i II, Kraków 1979.

Książka „Rzeczy niepokój”. O twórczości Krzysztofa Kamila Baczyńskiego Hanny Kryńskiej już wkrótce ukaże się w wydawnictwie Instytutu Literatury. Zachęcamy do śledzenia nowości w e-sklepie.