Wydawnictwa / Biblioteka Pana Cogito / Obrazy Boga w literaturze polskiej XX i XXI wieku. Od pokolenia wojennego do Nowej Fali
- Stanisław Dziedzic, Pokłady Bożego ładu w młodzieńczej poezji Karola Wojtyły
- Mateusz Antoniuk, Obrazy Boga w poezji Krzysztofa Kamila Baczyńskiego
- Adam Prokop, „Idąc po szczeblach blasku i głazach cienia”. Aniołowie Herberta w perspektywie angelologii katolickiej
- Anna Stec-Jasik, „Oblicze Twoje”. O wierszu „Brewiarz. Drobiazgi” Zbigniewa Herberta
- Agnieszka Łazicka, Młodego Herberta kłopot z religią. Wobec wyzwań myśli Henryka Elzenberga
- Jakub Kozaczewski, Wiktora Woroszylskiego obrona Abrahama
- Wojciech Kudyba, Teologiczna interpretacja znaków kultury w poezji Janusza S. Pasierba
- Małgorzata Peroń, Obrazy ludzkiego losu w wierszach o sztuce ks. Janusza S. Pasierba z tomu „Blask cienia. Wiersze wybrane”
- Łukasz Kołoczek, Teologia zapomnianej wsi – komentarz do „Psalmów” Tadeusza Nowaka
- Justyna Budzik, „Homo hesitans”, „homo confidens”? Bogdana Czaykowskiego drogi do Boga
- Jędrzej Soliński, Bohater we mgle. „Odyseja” Homera i „Traktat o łuskaniu fasoli” Wiesława Myśliwskiego
- Anna Hajduk, „Nie mogę przebaczyć Ci, Panie”. Obraz Boga w poezji Henryka Grynberga
- Ewa Bartos, „Pierwsza rana”. O doświadczeniu „sacrum” w liryce Tadeusza Kijonki
- „Bezimienne stwarza. Cnota zachowuje”. Daoizm w późnej twórczości Edwarda Stachury
- Mirosław Dzień, Krynicki mistyczny. Podróż w stronę buddyzmu Zen, św. Jana od Krzyża i Mistrza Eckharta
- Zofia Zarębianka, W stronę metafizyki. Ewolucje poezji pokolenia Nowej Fali (Stanisław Barańczak, Adam Zagajewski, Stanisław Stabro, Leszek Aleksander Moczulski, Julian Kornhauser)
Poeta – w przeciwieństwie do intelektualnego konstruktora metafizycznych spekulacji – potrzebuje Osoby, do której może wołać, z którą czasami chce się spierać lub nawet oskarżać Ją o zło historii, jak bywa to w liryce Mieczysława Jastruna, Krzysztofa Kamila Baczyńskiego czy Henryka Grynberga. W przeraźliwej samotności poeta może domagać się Głosu, jak Aleksander Wat, albo modlić się, jak to się dzieje w poezji Jerzego Lieberta i Karola Wojtyły, a nawet w późnej twórczości Zbigniewa Herberta [por. odpowiednie rozdziały w tomie drugim Obrazy Boga w literaturze polskiej XX wieku. Od pokolenia wojennego do Nowej Fali, red. J.M. Ruszar, D. Siwor, Bielsko-Biała – Kraków 2019]. Raczej nie mamy do czynienia z sytuacją intelektualnego, zimnego, niezaangażowanego uczuciowo dyskursu, co wcale nie dziwi, skoro wiersze podejmują ważne kwestie egzystencjalne, a autorom nie chodzi o „rozmowę z Absolutem na migi” – jak żartobliwie wyraził się Herbert w korespondencji z Henrykiem Elzenbergiem – ale o kontakt z takim rodzajem transcendencji, której ludzkie losy nie są obojętne. Bóg nie może być mniej czy bardziej konieczną hipotezą, zwornikiem koncepcji, ale elementem osobistej więzi. Tymczasem – jak powiada autor Tropów myślenia religijnego, Karol Tarnowski – Boga żywej wiary wypiera Absolut, element skończonych, zamkniętych, racjonalnych systemów, a współczesna filozofia żyje „żałobą po Bogu”. Nic więc dziwnego, że są to wyobrażenia nieprzystające do siebie, i trudno znaleźć jakieś elementy ciągłości. Stąd też decyzja edytorska, aby prezentować twórców chronologicznie, na podstawie ich daty urodzenia, a poniekąd ich pokoleniowe doświadczenia.
W pierwszym tomie omawiane są przede wszystkim postawy poetów należących do pokoleń urodzonych na przełomie wieków, którzy swój najbardziej twórczy okres przeżyli w II Rzeczpospolitej i uczestniczyli w awangardowych lub klasycyzujących poszukiwaniach zdetronizowanego Boga, ale – przynajmniej do września 1939 roku – funkcjonowali w komfortowych warunkach historycznych (jak na polskie dzieje), by następnie doświadczyć końca państwowej niepodległości i liberalnego świata. W tomie drugim dominuje pokolenie wojenne, urodzone i wychowane w wolnej Polsce, które w krótkim okresie przyśpieszonego dojrzewania zostało osaczone przez totalizm hitlerowski i sowiecki, a następnie tylko sowiecki. Wyzwanie egzystencjalne nie miało sobie równych w dotychczasowej historii ani w zakresie skali moralnego i fizycznego zagrożenia, ani powagi intelektualnej i duchowej próby. Skutki moralnego i politycznego pęknięcia, jakie dokonało się w latach 40. i 50., widoczne są do dzisiaj. Tom trzeci zawiera w części pierwszej szkice dotyczące kwestii obecności treści metafizycznych i religijnych w literaturze przełomu XX i XXI wieku w epoce postsekularnej, a w części drugiej autorzy podejmują refleksję nad trendami w badaniach twórczości najnowszej.
Józef Maria Ruszar
