Wydawnictwa / Kwartalnik Nowy Napis / Kwartalnik Nowy Napis #12. Drugie starcie

„słucham hałasu bębnów barbarzyńskich wrzasków / doprawdy niepojęte że Miasto jeszcze się broni” – tak pisał Zbigniew Herbert w wierszu Raport z oblężonego Miasta. Powtarzając „i tylko sny nasze nie zostały upokorzone” nie tylko artyści słowa stanęli w szeregu na różnych frontach stanu wojennego. W niniejszym, 12 numerze „Nowego Napisu” kontynuujemy opis polskiej rzeczywistości po 13 grudnia 1981. Aktualny zeszyt poświęcony jest głównie twórczości literackiej i artystycznej tamtych czasów.

Dział Liryka otwierają dwa archiwalne szkice Włodzimierza Boleckiego z lat 80. Oba stanowią nie tylko cenne świadectwo epoki, lecz także krytycznoliterackie kompendium najistotniejszych tomików okresu stanu wojennego. Z perspektywy współczesnej wątek ów podejmuje Adam Leszkiewicz, który w swym artykule skupia się na motywach słabiej obecnych w refleksji nad poezją tamtego czasu. Kolejne szkice są już bardziej szczegółowe: Roman Honet pisze o ówczesnej twórczości pokolenia Nowej Fali, zaś Konrad W. Tatarowski – o poetach związanych z bezdebitowym, a później emigracyjnym czasopismem „Puls”. W dziale znajdziemy także artykuły poświęcone konkretnym poetom. Iwona Grabska-Gradzińska przygląda się wierszom Jacka Kaczmarskiego, Zbigniew Chojnowski – Anny Kamieńskiej, z kolei Józef Maria Ruszar – utworom religijnym Jana Polkowskiego. Przypominamy także lirykę Tadeusza Nowaka (Pacierz sierpniowy opatrzony interpretacyjnym dwugłosem Ruszar – Honet) oraz Ernesta Brylla. Poetyckie reakcje Rosjan na wprowadzenie stanu wojennego w Polsce – wiersze Josifa Brodskiego i Natalii Gorbaniewskiej – prezentujemy w nowych przekładach Krzysztofa D. Szatrawskiego, do nich zaś dołączamy szkic Nikity Kuznetsova.

Dział Epika otwiera esej Marka Zielińskiego o Rozmowach polskich latem 1983 Jarosława Marka Rymkiewicza, jednej z najsłynniejszych prozatorskich książek tamtych czasów. Przypominamy też, opatrzone szkicem Macieja D. Woźniaka, cztery opowiadania z niemniej sławnego zbioru Raport ze stanu wojennego Marka Nowakowskiego oraz ustęp z powieści Cztery dni Łazarza Bernarda Nowaka.

W dziale Dzienniki, pamiętniki przedrukowujemy obszerny fragment diariusza Jana Józefa Szczepańskiego z lat 1980–1983. Jako historycznoliteracki komentarz do dzieła tego autora wybraliśmy szkic Andrzeja Sulikowskiego. Z kolei w osobnym artykule Roman Graczyk porównuje ze sobą dzienniki internowania Andrzeja Drawicza, Waldemara Kuczyńskiego i Tadeusza Mazowieckiego. Jeszcze inną perspektywę znajdziemy we fragmentach niepublikowanego dotąd diariusza więziennego Stefana Szaciłowskiego. Przygotowania do emigracji po internowaniu obserwujemy we wspomnieniach Piotra Załuskiego, zaś wyimki dzienników Jacka Adamczyka ukazują stan wojenny – już oczyma emigranta w Paryżu.

W dziale Dramat Tadeusz Kornaś i Tomasz Miłkowski opowiadają o teatrze podziemnym doby stanu wojennego. Marcin Miętus tropi natomiast wątki solidarnościowe we współczesnych polskich dramatach ożywiających opozycyjne mity i legendy. Ponadto prezentujemy zapis słuchowiska Pawła Tomczyka, w którym autor ukazuje absurdy komunistycznej dyktatury. Jako omówienie tego dzieła wybraliśmy szkic Adama Karola Drozdowskiego.

W dziale Film wracamy do dwóch produkcji z lat 80. Jędrzej Soliński pisze o słynnym Dantonie Andrzeja Wajdy, nakręconym w czasie stanu wojennego we Francji, a Andrzej Szpulak – o Zabić księdza Agnieszki Holland, obrazie osnutym na wydarzeniach związanych ze śmiercią księdza Jerzego Popiełuszki.

W części zatytułowanej Sztuka o podziemnej działalności artystów w Warszawie opowiada Jarosław Maciej Goliszewski, zaś w Krakowie – Jacek Sroka w rozmowie z Katarzyną Kachel. O tym, że ludzie godzą się na wizerunek „złych” czy „okrutnych”, ale nie chcą być w oczach innych śmieszni, wiedział już Molière i wiedzieli o tym twórcy Pomarańczowej Alternatywy. Absurdy PRL-owskiej rzeczywistości zostały w znakomity sposób uchwycone w działaniach wrocławskich artystów. Opisując rozwój ruchu Katarzyna Uczkiewicz stawia pytanie, czy powinniśmy dziś mówić o nim w kategoriach polityki, czy jednak bardziej sztuki.

Oprawę graficzną numeru stanowią reprodukcje malarskich dzieł Jacka Sroki i Tadeusza Boruty oraz liczne fotografie ze epoki autorstwa takich twórców jak: Erazm Ciołek czy Jarosław Maciej Goliszewski. W zdjęciowym kalejdoskopie znajdzie zatem Czytelnik obrazy dokumentujące najróżniejsze przejawy artystycznych działań z lat 80., począwszy od wykonywanych w więzieniach i ośrodkach internowania amatorskich znaczków o charakterze patriotycznym i opozycyjnym, przez prywatne wystawy po publiczne happeningi Pomarańczowej Alternatywy.