Wydawnictwa / Biblioteka Pana Cogito / Obrazy Boga w literaturze polskiej XX i XXI wieku. Od pierwszej do drugiej wojny światowej
- Józef Maria Ruszar, Wizerunki Boga i człowieka w literaturze polskiej ostatnich stu lat
- Radosław Lis, „Więc trwał bezbłękitnie”. Eliasz Księgi, Eliasz Leśmiana a metafizyka natchnienia
- Paweł Majerski, Jak „zrozumieć wszechbyt”? Stylizacje i modernizacje poetyckie Tytusa Czyżewskiego
- Justyna Miodońska, Poezja Bogiem przepleciona. Obraz Boga w poezji Juliana Tuwima
- Katarzyna Szewczyk-Haake, „Panie, spraw, bym o Tobie miał dobre mniemanie”. Obraz Boga w poezji Józefa Wittlina
- Katarzyna Niesporek, Hymn o cierpieniu i odczuwaniu. „Ból drzewa” Józefa Wittlina
- Monika Stankiewicz-Kopeć, „A nuż Pan Bóg jest w niebie i wszystko to liczy?” Wątki i motywy religijne w poezji Jana Lechonia. Rekonesans
- Ewa Goczał, Wokół nicości, w oku nocy. Apofatyczne przedstawienia Boga w poezji Aleksandra Wata
- Magdalena Amroziewicz, „Twoje królestwo – to są niepokoje”. Modlitwy Władysława Sebyły
- Stanisław Gawliński , Bóg w poezji Józefa Czechowicza
- Radosław Sioma, „Kościół niewidzialny”. Pytania o nową religijność poezji Józefa Czechowicza
- Joanna Kosturek, „Byłeś nad ranem pełen przeznaczenia, a teraz jesteś nikim”. Niespełnienie w poezji Mieczysława Jastruna
- Martyna Dymon, „Boże podnieś z twojego milczenia zasłonę…”. Rozliczenia egzystencjalne w tomie Mieczysława Jastruna „Inna wersja”
- Natalia Stencel, „Mówię i wierzę” O próbach pochwycenia Boga w słowo w poezji Jerzego Lieberta (na przykładzie tekstów: „Veni Sancte Spiritus”, „Zmartwychwstanie [Modlitwa poety]”, „Moja wiara”)
- Jakub Zdzisław Lichański, Obrazy Boga w twórczości Konstantego Ildefonsa Gałczyńskiego, czyli metafizyka i Gałczyński
- Magdalena Amroziewicz, „Czyja podstępna pasja…?”. „Boska” natura w „Kuchni mojej matki” Lucjana Szenwalda
- Katarzyna Ciemiera, Apokalipsa przychodzi po cichu. Sploty relacji pomiędzy muzyką, zagładą i obecnością Boga w „Trzech zimach” Miłosza
Poeta – w przeciwieństwie do intelektualnego konstruktora metafizycznych spekulacji – potrzebuje Osoby, do której może wołać, z którą czasami chce się spierać lub nawet oskarżać Ją o zło historii, jak bywa to w liryce Mieczysława Jastruna, Krzysztofa Kamila Baczyńskiego czy Henryka Grynberga. W przeraźliwej samotności poeta może domagać się Głosu, jak Aleksander Wat, albo modlić się, jak to się dzieje w poezji Jerzego Lieberta i Karola Wojtyły, a nawet w późnej twórczości Zbigniewa Herberta [por. odpowiednie rozdziały w tomie drugim Obrazy Boga w literaturze polskiej XX wieku. Od pokolenia wojennego do Nowej Fali, red. J.M. Ruszar, D. Siwor, Bielsko-Biała – Kraków 2019]. Raczej nie mamy do czynienia z sytuacją intelektualnego, zimnego, niezaangażowanego uczuciowo dyskursu, co wcale nie dziwi, skoro wiersze podejmują ważne kwestie egzystencjalne, a autorom nie chodzi o „rozmowę z Absolutem na migi” – jak żartobliwie wyraził się Herbert w korespondencji z Henrykiem Elzenbergiem – ale o kontakt z takim rodzajem transcendencji, której ludzkie losy nie są obojętne. Bóg nie może być mniej czy bardziej konieczną hipotezą, zwornikiem koncepcji, ale elementem osobistej więzi. Tymczasem – jak powiada autor Tropów myślenia religijnego, Karol Tarnowski – Boga żywej wiary wypiera Absolut, element skończonych, zamkniętych, racjonalnych systemów, a współczesna filozofia żyje „żałobą po Bogu”. Nic więc dziwnego, że są to wyobrażenia nieprzystające do siebie, i trudno znaleźć jakieś elementy ciągłości. Stąd też decyzja edytorska, aby prezentować twórców chronologicznie, na podstawie ich daty urodzenia, a poniekąd ich pokoleniowe doświadczenia.
W pierwszym tomie omawiane są przede wszystkim postawy poetów należących do pokoleń urodzonych na przełomie wieków, którzy swój najbardziej twórczy okres przeżyli w II Rzeczpospolitej i uczestniczyli w awangardowych lub klasycyzujących poszukiwaniach zdetronizowanego Boga, ale – przynajmniej do września 1939 roku – funkcjonowali w komfortowych warunkach historycznych (jak na polskie dzieje), by następnie doświadczyć końca państwowej niepodległości i liberalnego świata. W tomie drugim dominuje pokolenie wojenne, urodzone i wychowane w wolnej Polsce, które w krótkim okresie przyśpieszonego dojrzewania zostało osaczone przez totalizm hitlerowski i sowiecki, a następnie tylko sowiecki. Wyzwanie egzystencjalne nie miało sobie równych w dotychczasowej historii ani w zakresie skali moralnego i fizycznego zagrożenia, ani powagi intelektualnej i duchowej próby. Skutki moralnego i politycznego pęknięcia, jakie dokonało się w latach 40. i 50., widoczne są do dzisiaj. Tom trzeci zawiera w części pierwszej szkice dotyczące kwestii obecności treści metafizycznych i religijnych w literaturze przełomu XX i XXI wieku w epoce postsekularnej, a w części drugiej autorzy podejmują refleksję nad trendami w badaniach twórczości najnowszej.
Józef Maria Ruszar
