Czytelnia / Jan Polkowski

fot. Józef Ruszar

Jan Polkowski (ur. 1953) – poeta, wydawca i redaktor pism oraz książek bezdebitowych w PRL, w wolnej Polsce wydawca i redaktor „Czasu krakowskiego”. Urodził się w Bierutowie. Od drugiego roku życia mieszkał w Nowej Hucie; w 1972 roku podjął studia polonistyczne na Uniwersytecie Jagiellońskim. Ojciec dwóch synów i dwóch córek, dziadek pięciorga wnucząt.

Jego debiut poetycki przypadł na 1978 rok, kiedy to Polkowski opublikował swoje wiersze w ukazującym się poza cenzurą kwartalniku literackim „Zapis”, jednym z najważniejszych polskich czasopism kulturalnych działających w latach siedemdziesiątych. Pierwszą jego książkę poetycką To nie jest poezja wydała w 1980 roku Niezależna Oficyna Wydawnicza NOWA i tym samym Polkowski był jedynym poetą, który debiutował w nielegalnych wydawnictwach PRL. W 1978 roku Polkowski został redaktorem studenckiego czasopisma „Sygnał” i Krakowskiej Oficyny Studentów, które również funkcjonowały w drugim obiegu. Podczas trwania „karnawału Solidarności zorganizował sieć kilkuset bibliotek przy komisjach zakładowych i zaopatrywał je w „bibułę”. Wtedy założył również niezależne wydawnictwo ABC, w którym wydał swój drugi tom poetyckie Oddychaj głęboko (1981). 13 grudnia 1981 roku został internowany i osadzony najpierw w więzieniu w Wiśniczu, a potem w Załężu. Począwszy od 1983 roku był redaktorem naczelnym i wydawcą czasopisma społeczno-kulturalnego „Arka”. W tymże roku ukazał się jego trzeci tom – Ogień – zawierający wiersze napisane w stanie wojennym oraz przyznano mu dwie nagrody: podziemnej Solidarności i emigracyjną Nagrodę Fundacji imienia Kościelskich. W 1986 roku wydał Drzewa.

W 1989 roku był wydawcą i redaktorem naczelnym dwutygodnika „Świat”, rok później został zaś wydawcą i redaktorem naczelnym „Czasu Krakowskiego”, konserwatywnego dziennika wydawanego w latach 1990–1996. W 1990 roku ukazała się pierwsza legalna książka, zawierająca wybór wcześniej publikowanych i nowe wiesze, które powstały w pierwszym okresie jego twórczości – Elegie z Tymowskich Gór (Znak 1990). Po jej wydaniu zamilkł na niemal dwadzieścia lat.

W wolnej Polsce Polkowski podjął aktywność publiczną. Na początku czerwca 1992 roku przez krótki czas pełnił funkcję rzecznika prasowego rządu Jana Olszewskiego. W tym samym czasie był przewodniczącym rady nadzorczej Polskiej Agencji Informacyjnej. W 1993 roku, wraz z krakowską Solidarnością, zaangażował się w organizację Komitetu Wyborczego „Samorządny Kraków”. Później został jednym ze współzałożycieli stowarzyszenia o takiej nazwie. W latach 1996–2003 pracował w utworzonej przez siebie agencji zajmującej się public relations. Później pracował w telewizji publicznej i dla Stowarzyszenia Filmowców Polskich redagował internetowy Portalfilmowy.pl.

Polkowski po wielu latach milczenia powrócił do życia literackiego w 2009 roku tomem poezji Cantus, nominowanym do nagród Silesius i im. Józefa Mackiewicza, uhonorowanym w 2010 roku Nagrodą Literacką imienia Andrzeja Kijowskiego. Później opublikował jeszcze kilka zbiorów poetyckich (Cień 2010; Głosy 2012). Ten ostatni tom przyniósł mu w 2013 roku Nagrodę Poetycką „Orfeusz” imienia Konstantego Ildefonsa Gałczyńskiego oraz nominację do Nagrody imienia Wisławy Szymborskiej. W ostatnich latach otrzymał także nagrodę Stowarzyszenia Dziennikarzy Polskich „w uznaniu zasług dla wolności i piękna słowa drukowanego”. W 2015 roku wydał tom poetycki Gorzka godzina, w którym ogłosił wiersze napisane po zamieszkaniu we wsi Tymowa, gdzie zaczął hodować jelenie Dybowskiego. Poezje z dziewięciu tomików zostały zebrane w książce Gdy Bóg się waha. Poezje 1977-2017. W kolejnych latach wyszły nowe zbiory: Pochód duchów (2018) Rozmowy z Różewiczem (2018), Łyżka ojca (2021) oraz Pomieszane języki (2021). Utwory poety tłumaczono na wiele języków, między innymi na niemiecki, francuski, angielski, rosyjski, ukraiński, rumuński, hindi, czeski i szwedzki.

W 2013 roku Polkowski wydał powieść Ślady krwi. Przypadki Henryka Harsynowicza, za którą otrzymał w 2014 roku Nagrodę Identitas. Tom Portier i inne opowiadania ukazał się w 2019 roku, a w 2020 codzienne notatki pisarza zatytułowane Pandemia i inne plagi. W 2014 roku ukazał się zbiór publicystyki Polska, moja miłość, a w 2019 Ryzyko bycia Polakiem – rodzaj autobiografii (wywiad rzeka przeprowadzony przez Piotra Legutkę).

W 2016 roku Jan Polkowski za zasługi dla kultury polskiej został odznaczony przez Prezydenta RP Andrzeja Dudę Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski oraz Krzyżem Wolności i Solidarności, a minister kultury i dziedzictwa narodowego odznaczył go złotym medalem Gloria Artis (2018).